پیگیری تدارکات کووید-۱۹ در قزاقستان: از زنگ خطرها تا لغو سفارشات
بلاگ منبع / نوشته‌ای از YEVHENII HRYTSENKO / تاریخ انتشار: ۱۱ مارس ۲۰۲۱
آیا شما به یک شرکت ارسال گُل اعتماد می‌کنید که برای سازمان بهداشت عمومی ماسک‌های محافظتی تهیه کند؟ موسسه تحقیقاتی Zertteu که در شهر آلماتی در قزاقستان نظارت بر تدارکات دولتی را به عهده دارد، از زمان شروع همه‌گیری کووید-۱۹ به ۸۰ مورد تحقیقاتی درباره تدارکات اضطراری پرداخته و درباره عرضه‌کنندگان زیادی از جمله یک شرکت ارسال گُل، یک شرکت لوله‌کشی و همینطور یکی از بخش‌های اداره پلیس هشدار داده است. نتیجه این تحقیقات منجر به لغو، فسخ یا تنظیم مجدد قراردادها شد. آنها همچنین با ایجاد تجمعات مردمی در قزاقستان، خواستار پاسخگویی بیشتر در مورد نحوه مصرف پول مردم توسط دولت این کشور شدند.
تنها در یک بازه بسیار کوتاه از شروع همه‌گیری تا سپتامبر ۲۰۲۰، هزینه تدارکات اضطراری کووید-۱۹ در قزاقستان نزدیک به ۱ میلیارد دلار بوده است. پس از بررسی و تحقیق توسط ناظران داده، قراردادهایی با ارزش بیش از ۲ میلیون دلار، لغو یا فسخ شدند.
بررسی چهار مورد مشکوک توسط موسسه ناظر بر تدارکات دولتی Zertteu، منجر به لغو قراردادهای این تدارکات اضطراری به ارزش ۴۰۰،۰۰۰ دلار شد.
«شولپان آیتنوا» (Sholpan Aytenova) مدیر اجرایی موسسه تحقیقاتی غیرانتفاعی Zertteu مستقر در آلماتی پایتخت قزاقستان، که بر تدارکات دولتی نظارت دارد، می‌گوید: «هدف از نظارت، جلوگیری از فساد است. مهم است که قبل از اینکه پول‌ها خرج شوند، درباره تخلفات صحبت کنیم و نه زمانی که کار از کار گذشته باشد. بدین ترتیب وجوه نقدی، حفظ شده و برای موارد مفیدتری مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
«شولپان آیتنوا» (Sholpan Aytenova) مدیر اجرایی موسسه تحقیقاتی Zertteu
از زمان شروع پروژه نظارت بر تدارکات مربوط به کووید-۱۹، موسسه Zertteu بر روی صفحه فیسبوک خود بیش از ۸۰ پست در رابطه با تحقیقات انجام شده در زمینه تدارکات دولتی، منتشر کرده است. مبلغ کل قراردادهای خریدهای تدارکاتی که توسط این موسسه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، ۵۳ میلیارد تِنگه قزاقستان (حدود ۱۲۶ میلیون دلار آمریکا) است.
موسسه Zertteu، داده‌های مورد نظر را از سامانه تدارکات الکترونیکی قزاقستان که توسط وزارت دارایی در سال ۲۰۱۵ شروع به کار کرد، تهیه می‌کند. از مارس ۲۰۲۰ با اعلام وضعیت اضطراری از سمت دولت قزاقستان، یک سیستم تدارکات ویژه کووید-۱۹ راه‌اندازی شد. این سامانه به نهادهای تدارکاتی اجازه می‌دهد داده‌های قابل خواندن توسط کامپیوتر از جمله جزئیات درباره برنامه‌های خرید و تدارکات، فهرست فروشندگان و عرضه‌کنندگان، و قراردادها را در این سامانه بارگذاری کنند؛ و به ناظران اجازه می‌دهد تا به سرعت خرج‌ها و تدارکات اضطراری را ردیابی کنند. آیتنوا اظهار می‌کند که قزاقستان دارای سیستم تدارکاتی بسیار خوبی است.
ردیابی زنگ خطرها
وجود یک سیستم یا پلتفرم خوب لزوما به این معنی نیست که مالیاتی که مردم پرداخت می‌کنند همیشه به درستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما داده‌های باز موجود در این سیستم تدارکات الکترونیکی، توام با فیلتری که دولت برای قراردادهای مربوط به کووید- ۱۹ به اجرا گذاشته است، این امکان را برای موسسه Zertteu فراهم کرده تا موارد مشکوک را ردیابی کند. این موارد در زمینه خریدها و تدارکات اضطراری معمولاً شامل قراردادهایی با هزینه‌های ساختگی و عرضه‌کنندگان غیرقابل اعتماد است. یک نمونه از این موارد، عرضه‌کننده به ظاهر جدیدی است که در سامانه تدارکات الکترونیکی ثبت نام کرده بود. این عرضه‌کننده پیش از این فقط خدمات اینترنتی و لوله‌کشی ارائه می‌کرده ، با این وجود قرارداد بسیار سودآوری با ارزش ۵۲ میلیون تِنگه قزاقستان (معادل ۱۲۳،۰۰۰ دلار آمریکا) برای تهیه ماسک‌های محافظتی برای یک بیمارستان دریافت کرده بود. تحقیقات موسسه Zertteu منجر به اعتراضات مردم شد و این قرارداد خاتمه یافت. در یک مورد قابل توجه دیگر، موسسه Zertteu آشکار کرد که اداره پلیس قزاقستان، برای تجهیزات حفاظتی، قراردادی با قیمت‌های بیش از حد بالا صادر کرده است که باعث شد فرمانده پلیس آلماتی وادار به فسخ این قرارداد شود. در یک مورد عجیب دیگر، با یک شرکت ارسال گُل برای تهیه تجهیزات حفاظتی شخصی قرارداد بسته شده بود.
قرارداد به صورت یک طرفه به حالت تعلیق درآمد.
قدرت مردم
بدون شک موفقیت موسسه Zertteu ناشی از مهارت و توانایی این موسسه در تحقیق و بازرسی است. با این وجود، مردم قزاقستان و تمایل فزاینده به عدالت اجتماعی در کشورهای آسیای میانه نیز، نقش بسزایی در این موفقیت داشته است.
آیتنوا در اینباره می‌گوید:«کمبود دارو بویژه در تابستان که میزان عفونت بالا رفته بود، به شدت احساس می‌شد. این بحران، اهمیت مصرف عادلانه بودجه را برای مردم برجسته کرد. پیش از این مردم قزاقستان علاقه زیادی به موضوع بودجه و چگونگی استفاده از آن نداشتند چرا که ارتباط آن را با زندگی خود نمی‌دیدند، اما همه‌گیری کووید-۱۹ این وضعیت را عوض کرد و زندگی شخصی افراد را تحت تاثیر قرار داد. این موضوع تا حدودی به این دلیل است که بیمارستان‌های خصوصی در قزاقستان، بیماران مبتلا به ویروس کرونا را معالجه نمی‌کنند و مرزها نیز بسته است، در نتیجه مردم به سیستم بهداشت دولتی نیاز پیدا کرده‌اند.»
آیتنوا می‌گوید که مخاطبان صفحات فیسبوکی بعد از این اتفاقات بسیار فعال‌تر شدند. وی می‌گوید: «مردم شروع کردند به سوال پرسیدن چرا این قیمت؟ یا چرا این عرضه‌کننده خاص؟ کاربران خودشان نهادهای دولتی یا انتظامی را زیر پست‌ها تگ می‌کردند و درباره تدارکات مشکوک دولت سوال می‌پرسیدند، و این آشکارسازی‌ها جواب داد.» آیتنوا اضافه می‌کند:«در قزاقستان بسیاری از سازمان‌های دولتی مانند آژانس مبارزه با فساد اداری، وزارت دارایی و غیره بر روی شبکه اجتماعی فعال هستند. یک اعتراض علنی باعث می‌شود که این نهادها به سرعت پاسخ دهند، که این موضوع در واقع قدرت نظارت مدنی بر داده‌های مربوط به تدارکات دولتی را نشان می‌دهد.»
تدارکات به زبان ساده
آیتنوا در مورد اینکه چگونه این موسسه به استراتژی ارتباطات خود شکل داده است می‌گوید:«ادبیات و نوع زبانی که در تدارکات دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، دستوری، پیچیده و فنی است، این زبان می‌بایست به زبانی قابل فهم و آشنا برای همه ترجمه شود: چه چیزی خریداری شده است، چه کسی آن را خریداری کرده است، تهیه و تدارک آن چه خطراتی ممکن است به همراه داشته باشد؟ شما وقتی که به زبان قابل فهم مخاطبان خود صحبت کنید، آنها به طور جدی‌تری در موضوع مورد نظر مشارکت می‌کنند.»
هر یک از تحقیقات موسسه Zertteu به ساده‌ترین زبان ممکن در قالب پست‌های فیسبوکی، همراه با داده‌های مصورسازی شده واضح و پویا با مخاطب به اشتراک گذاشته می‌شود.
توضیح تصویر: اداره بهداشت عمومی در منطقه ترکستان، ۴۰۰۰ ماسک به قیمت ۵.۴ میلیون تنگه قزاقستان (معادل ۱۳،۰۰۰ دلار آمریکا) از شرکت ارسال گُل “FlowersOrder.KZ Astana” LLC خریداری کرده است.
تحقیقات و وارسی‌های موسسه Zertteu همچنین نشان داد که به طور کلی برگزار کردن مناقصه‌های غیررقابتی توسط دولت قزاقستان چگونه موجب کاهش رقابت و حتی کاهش کارایی این مناقصه‌ها می‌گردد. قانون تدارکات اضطراری دولت قزاقستان به نهادهای تدارکاتی دولتی امکان استفاده از یکی از این سه روش را داده بود: از طریق رقابت، از طریق استعلام بهاء، و یا از یک منبع واحد. وارسی و تحقیقات موسسه Zertteu نشان داد که ۱۰۰٪ تدارکات مربوط به کووید-۱۹ از طریق روش غیر رقابتی انجام شده است. زمانی که دولت قزاقستان، سیستم تدارکات اضطراری را تا پایان سال ۲۰۲۰ تمدید کرد، در واقع فقط یک روش را باقی گذاشت و آن تدارکات از منبع واحد بود.
آیتنوا می‌گوید در دوره‌ای که تدارکات دستخوش شرایطی غیرعادی شده است، رسانه‌ها نیز وظیفه خود را در مطالبه شفافیت و پاسخگویی از دولت به درستی ایفا کردند. از جمله یک تحقیق رسانه‌ای که منجر به ختم مناقصه دستگاه‌های تنفس مصنوعی (وِنتیلاتور) به قیمت بالا شد، به طوری که همان دستگاه‌ها کمی بعدتر با نصف قیمت خریداری شد.
موسسه Zertteu به طور منظم دوره‌هایی را برای خبرنگاران محلی با هدف ایجاد سهولت در تهیه گزارش در مورد تدارکات دولتی، برگزار می‌کند. داده‌های موجود در وبسایت تدارکات الکترونیکی قزاقستان به راحتی قابل جستجو نیستند. برای مثال، در صفحه اصلی وبسایت، اطلاعات در مورد تعداد ماسک‌های خریداری شده، عرضه‌کننده و یا قیمت آن، به صورت کاربردپذیر (user friendly) ارائه نمی‌شود. این امر، تجزیه و تحلیل و درک داده‌ها را برای رسانه‌ها و مردم دشوارتر می‌کند. به همین دلیل است که استراتژی ارتباطات Zertteu، این موسسه را به یک واسطه بسیار مهم تبدیل کرده است. در دو سال گذشته، تعداد روایت‌های مربوط به تدارکات دولتی به طور قابل توجهی افزایش یافته و روزنامه‌نگاران در قزاقستان پوشش خبری خود را در زمینه فساد در تدارکات اضطراری، تقویت کرده‌اند.
عدم رقابت
اتخاذ رویه اضطراری در دوران همه‌گیری توسط دولت، موجب شد تا نهادهای مربوطه اجازه پیدا کنند تا یکی از سه روش رقابت آزاد، محدود و یا مستقیم را برای خرید و تدارکات بکار گیرند. اما طبق گزارشات موسسه Zertteu، تمام تدارکات مربوط به کووید-۱۹ به صورت مستقیم یا همان تدارکات بدون رقابت، انجام شده است. اصلاح سیستم تدارکات اضطراری تا پایان ۲۰۲۰ فقط یک روش را باقی گذاشته و آن تدارکات از منبع واحد است.
مانند بسیاری از کشورهای دیگر منطقه، این مسئله علامت یک معضل گسترده‌تر است: علیرغم اینکه تدارکات در قزاقستان به صورت دیجیتال و شفاف انجام می‌شود، اما ۷۰٪ از قراردادها از روش تدارکات مستقیم و بدون رقابت استفاده می‌کنند. این امر باعث کاهش رقابت میان عرضه‌کنندگان می‌شود و در نهایت با از دست دادن ذخیره مالی دولت و پایین آمدن کارایی، از ارزش مالیاتی که مردم پرداخت می‌کنند می‌کاهد.
آیتنوا تاکید می‌کند که «تدارکات دولتی فقط فرصتی برای تهیه سریع کالاهای مورد نیاز در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ نیست، بلکه می‌تواند در این بحران اقتصادی، بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط را نیز پشتیبانی کند.»
دسترسی به داده باز از طریق پورتال تدارکات دولتی قزاقستان، مطالبه بیشتر شهروندان برای مصرف عادلانه بودجه، و قابلیت موسسه Zertteu در ارائه مفاهیم تدارکاتی به زبان ساده، سه عاملی هستند که نظارت مدنی موثر را در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ امکان‌پذیر کردند.
موسسه Zertteu هم‌اکنون در تلاش است دولت قزاقستان را متقاعد کند تا روند تدارکات اضطراری را بهبود بخشیده و با برنامه‌ریزی بهتر به تدریج از تدارکات غیررقابتی فاصله بگیرد. تا آن زمان نیز نظارت به لطف قراردادهای باز ادامه خواهد داشت.