حقایقی درباره تدارکات اضطراری: انتشار ۳۷,۰۰۰ مناقصه مربوط به کووید-۱۹ در اروپا
وبلاگ منبع / نوشته‌‌ای از آدریانا هومولوا / تاریخ انتشار: ۴ فوریه ۲۰۲۱
دنیا برای مقابله با همه‌گیری کووید-۱۹ آماده نبود. دولتها در سراسر جهان ناگهان در حالت اضطراری قرار گرفتند و ناچار شدند تا همه چیز را تعطیل کنند و تمرکز خود را بر خرید ماسک و دستگاه‌های تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) قرار دهند. اما متاسفانه این روند، بدون وجود رقابت در فروش و شفافیت پیش رفت.
دولت چک، مانند هر دولت اروپایی دیگری در این شرایط برای تهیه تجهیزات مربوط به کووید-۱۹ تحت فشار شدیدی قرار گرفت. وزرای این کشور بدون رقابت قراردادهای متعددی را برای ماسک‌های تنفسی FFP2 به ارزش بیش از ۲۳ میلیون یورو اعطا کردند. اما پرسنل بیمارستان‌های چک به جای ماسک‌های تنفسی با ۹۵٪ ظرفیت فیلتراسیون ریز ذرات، ماسک‌های جراحی ساده و بدون هیچگونه ظرفیت فیلتراسیون دریافت کردند. شاید در ابتدا به نظر رسیده که ۰/۲۰ یورو برای هر عدد ماسک، معامله خوبی باشد. جالب اینجاست که همین دولت طی قراردادهای دیگری، ماسک‌های تنفسی FFP2 را با قیمت ۳۷ یورو برای هر قطعه خریداری کرده بود، شاید برای اطمینان از اینکه این بار ماسک‌های مناسبی خریداری کند.
ماسک‌های تنفسی، ونتیلاتورها و تجهیزات محفاظتی ناگهان به کالاهایی با بالاترین تقاضای خرید در قاره اروپا تبدیل شدند و این موضوع شرایط ناهنجاری را ایجاد کرد، شرایطی که در آن به جای رقابت شرکت‌ها برای تامین دولتها، این دولتها بودند که در برابر یکدیگر به رقابت پرداختند. به منظور تسریع در خرید، دولتها به اعطای قراردادهای مستقیم روی آوردند. در صورتی که در یک بازار رقابتی، احتمالاً مشخص می‌شد که قیمت ۲۰ سنت برای هر ماسک FFP2 نمی‌تواند واقعیت داشته باشد.
برای این که روزنامه‌نگاران بتوانند از این شرایط گزارش تهیه کنند، لازم بود که جمهوری چک اطلاعات خریدهای خود را به صورت علنی اعلام کند؛ که البته کار آسانی بود چرا که این کشور قبل از این نیز اطلاعات مربوط به قراردادهای دولتی را منتشر می‌کرد. ولی این موضوع درباره بیشتر کشورهای اروپایی صدق نمی‌کند. به همین دلیل «پروژه گزارش فساد و جرایم سازمان‌یافته» تصمیم گرفت به همراه تیمی از روزنامه‌نگاران از ۳۶ کشور، تمام داده‌های ممکن در مورد خریدهای کووید-۱۹ در اروپا را جمع‌آوری کند. نتیجه‌ی تحلیل را در اینجا مطالعه کنید.
لیتوانی، پرتغال و اسلوونی نیز جزو کشورهایی بودند که اطلاعات تدارکات مربوط به کووید-۱۹ را منتشر می‌کردند. برخی از این اطلاعات حتی قیمت هر واحد تجهیزات را نیز شامل می‌شد. قراردادهای تدارکات دولتی در چند کشور مانند اسلواکی و جمهوری چک به طور پیش‌فرض باز هستند. اما کشورهای دیگر مانند بلژیک، هلند و دانمارک هیچ یک از خریدهای مربوط به کووید-۱۹ خود را منتشر نکردند و تا به امروز نیز از این کار خودداری می‌کنند. کمیسیون اروپا نیز برخورد مشابهی داشته است؛ پس از اینکه ۶ ماه طول کشید تا این کمیسیون درخواست ما برای آزادسازی اطلاعات را کامل کند، حال از انتشار اسناد تدارکات با ارزش چند میلیارد یورو طفره می‌رود.
در اینجا به توضیح نحوه جمع‌آوری داده‌های خود می‌پردازیم و نمونه‌هایی از روایت‌هایی منتشر شده توسط همکاران خود را ارائه می‌کنیم. همچنین به این موضوع می‌پردازیم که اکنون در مرحله توزیع واکسن، چه مواردی باید مورد نظارت و بررسی قرار گیرند.
دادهها
داده‌هایی که ما قادر به جمع‌آوری آن بودیم انواع مختلف و میزان‌های متفاوتی داشت: قراردادهای کتبی، وب‌سایت‌ها و جداول با فرمت‌های مختلف. یک گام اساسی برای ما استانداردسازی دادهها در دو جدول بزرگ و انتشار آن به صورتی بود که برای همگان در دسترس و قابل استفاده باشد. هر دو مجموعه داده حاوی اقلام کالاهای خریداری شده است که این دادهها به صورت دستی اضافه شده‌اند تا محققان بتوانند محصولات مانند تجهیزات محفاظتی، کیت‌های تست و ونتیلاتورها را در دسته‌های مختلف بر اساس مناقصه‌ها، قراردادها و قیمت واحد، بررسی و بین کشورهای مختلف مقایسه کنند.
۱) ۳۸,۰۰۰ مناقصه مربوط به کووید-۱۹: داده‌های مناقصه
۲) قیمت واحد: قیمت هر واحد تجهیزات
ما همچنین برای هر کسی که علاقمند به انجام تجزیه و تحلیل به صورت مستقل باشد، دفترچه‌ای بر روی نرم‌افزار ژوپیتر آماده کرده‌ایم. بیشترین میزان این دادهها (حاوی ۱۵,۰۰۰ قرارداد که توسط Publico.pt استخراج شده) از وب‌سایت مناقصه داخلی پرتغال بدست آمده است. ۱۰,۰۰۰ قرارداد دیگر هم از پایگاه داده مناقصه‌های روسیه بدست آمده است. یکی دیگر از منابع این دادهها، پایگاه داده متمرکز مناقصات اروپا بود. بسیاری از کشورها مانند لیتوانی، مولداوی، اسپانیا، جمهوری چک (hlidacstatu.cz)، لهستان و اسلواکی، دادهها را از طریق وب‌سایت‌های دولتی خود برای ما فراهم کردند. در سوئد و ایتالیا گزارشگران ما از طریق درخواست دسترسی آزاد به اطلاعات FOIA به نتیجه رسیدند. در مورد اتریش نیز برخی از دادهها به مطبوعات درز کرده بود.
با استفاده از جداول زیر می‌توانید مناقصه‌ها و قراردادها را بر اساس اندازه و داده‌های جمع‌آوری شده درباره عرضه‌کنندگان کالاها مورد بررسی قرار دهید:
۳) یک درصد برتر بزرگترین قراردادها و مناقصات
چه چیزهایی را می‌توان یافت؟
در هنگام وارسی تدارکات دولتی، بویژه در موارد اضطراری، می‌بایست که قیمت‌ها را با هم مقایسه کنید و متوجه شوید که چه کسی پشت شرکت‌های عرضه‌کننده محصولات قرار دارد. این کار به شما نشان می‌دهد که آیا شرکت مورد بررسی برای انجام کار مناسب است و اینکه آیا تضاد منافع وجود دارد یا خیر.
رابطه با احزاب سیاسی و استفاده از شرکت‌های جدید، پدیده‌هایی بود که به صورت گسترده در خریدهای دولتی مربوط به کووید-۱۹ مشاهده شد: در گزارشی از همکارانمان در «پروژه گزارش فساد و جرایم سازمان‌یافته» در انگلیس، مشخص شد شرکتی که مدیر آن از اهداکنندگان مالی یکی از احزاب اصلی سیاسی بود، قراردادی با ارزش ۱۵۰ میلیون یورو برای تهیه ونتیلاتورهای بیش از حد گرانقیمت، دریافت کرده بود. در اسلواکی نیز روزنامه‌نگاران مستقل دریافتند که میلیون‌ها قرارداد با شرکت‌های نوپایی بسته شده که بیش از ۲ ماه از عمرشان نگذشته است، و برخی از این قراردادها با قیمت‌های بیش از حد گران برای اجناس مورد نیاز بسته شده بود.
ما دادهها را به صورتی آماده کرده‌ایم که با مجموعه داده‌های دیگر قابل ادغام باشند. این دادهها در کنار اطلاعات رجیستری شرکت‌ها می‌تواند به ما نشان دهد که چه میزان از پول‌های قراردادها به شرکت‌های مستقر در گریزگاه‌های مالیاتی اعطا شده است. Aleph پایگاه داده «پروژه گزارش فساد و جرایم سازمان‌یافته» است که نشت‌های اطلاعاتی و سوابق دولتی را جمع‌آوری می‌کند. با ثبت نام در این پایگاه می‌توان شرکت مورد بررسی را جستجو کرده و دید که آیا این شرکت در نشت‌های اطلاعاتی مثل اسناد پاناما حضور داشته است یا نه. ادغام این دادهها با داده‌های تجارت خارجی مانند Panjiva و Eurostat (در بخش تجارت بین‌الملل، تحت عنوان تجارت بین‌المللی لوازم پزشکی کووید-۱۹) می‌تواند دیدگاه جامع‌تری از دادهها به ما ارائه دهد. به عنوان مثال، از حجم کالاهای مورد معامله می‌توانید تخمین بزنید که به صورت تقریبی چه میزان از دادهها در انتشار از قلم افتاده‌اند.
چه چیزهایی را نمی‌توان یافت؟
برخی از کشورهای اروپایی هنوز از انتشار هرگونه داده در مورد تدارکات همه‌گیری کووید-۱۹ خودداری می‌کنند. اگر شما می‌خواهید به چنین داده‌هایی دسترسی داشته باشید می‌توانید از قوانین آزادی اطلاعات در کشور خود استفاده کنید و از دولت درخواست اطلاعات نمایید. گاهی اوقات می‌توانید درخواست کنید که جزئیات بیشتری از اطلاعات را در اختیار شما قرار دهند. برای مثال خبرنگار ما در سوئد، برای دسترسی به داده‌های قراردادها در سطح شهرداری درخواست کرد و درخواست او به نتیجه رسید. (این داده‌های مذکور در مجموعه داده ما لحاظ شده است)
در فرانسه و آلمان ما فقط توانستیم قراردادهای بزرگی را لحاظ کنیم که به دلیل بالاتر بودن از آستانه معین، در پایگاه داده مناقصات اروپا TED منتشر شده بودند. اگر کشورهای دیگر را به عنوان مثال در نظر بگیریم، این بدان معناست که بسیاری از اطلاعات مربوط به تدارکات در فرانسه و آلمان از قلم انداخته شده است. اکثر قریب به اتفاق مناقصات در اتحادیه اروپا از آستانه معین برای انتشار پایین‌تر هستند. به عنوان مثال همکاران ما در Publico در پرتغال دریافتند که بزرگترین عرضه‌کننده تجهیزات کووید-۱۹ شرکتی است که با بسیاری از قراردادهای کوچکتر کار می‌کرده است. داده‌های این مناقصات کوچکتر برای نیمی از کشورها در داده‌های ما لحاظ نشده است.
متاسفانه درخواست‌های ما در تمام موارد به نتیجه نرسیده است. مثلا نروژ قراردادهای تدارکات کووید-۱۹ خود را در اختیار خبرنگار ما قرار داده، اما حاضر به علنی کردن قیمت‌ها نبوده است. از آن طرف، هلند، بلژیک و دانمارک به طور کلی از انتشار قراردادهای خود خودداری کرده‌اند.
Photo: Edin Pasovic/OCCRP
پایان این همه‌گیری نزدیک نیست. هر چند که سرعت واکسیناسیون در حال افزایش است، اما موارد ابتلا به کووید-۱۹ در بیشتر کشورها نسبت به بهار گذشته بیشتر شده است. این امر ادامه نظارت بر قراردادها و تدارکات دولت و تقاضا برای شفافیت در این کار را ضروری می‌کند. هزینه‌ها و تدارکات مربوط به کووید-۱۹ از خرید انبوه ونتیلاتورها به خرید کیت‌های تست کرونا و اکنون خرید و توزیع واکسن تغییر کرده است. چه کسانی تامین کننده این محصولات هستند، قیمت آنها چقدر است، آیا این عرضه‌کنندگان محصولات را به درستی ارائه می‌کنند؟ این‌ها سوالاتی است که همچنان باید به پرسش گذاشته شود.
اکنون که کشورها خود را برای ترمیم و بازیابی آماده می‌کنند، تشویق به سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و زیرساخت‌های دولتی به یکی از تلاش‌های اساسی در سیاست‌گذاری‌ها تبدیل می‌شود. بنابراین اگر چه ما کماکان باید بر تدارکات اضطراری مربوط به کووید-۱۹ تمرکز داشته باشیم، اما تدارکات معمول دولت را نیز باید تحت نظارت قرار دهیم.