ستاد بازسازی عتبات عالیات: از مرمت حرمین مطهر تا اتهام پولشویی میلیونی
مقامات ایرانی می‌گویند که سازمانی خیریه و مردمی‌ست که هر چند زیر نظر فرماندهان نیروی قدس سپاه پاسداران در عراق و سوریه کار می‌کند، به ساخت و نصب لوسترهای حرم امام علی در نجف، عایق بندی حرمین امامین جوادین در کاظمین و احداث و تجهیز نانوایی در سامرا مشغول است. «ستاد بازسازی عتبات عالیات» اما به گفته مقامات آمریکایی یکی از بازوهای جاسوسی - پولشویی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خارج ایران است و در ارتباط با گروه‌هایی نظیر کتائب حزب‌الله و عصائب اهل حق.
پس از سقوط حکومت صدام حسین، اقدامات گسترده‌ای توسط جمهوری اسلامی برای نفوذ در عراق انجام شد که یکی از آن، تاسیس ستاد بازسازی عتبات عالیات بود. مقامات جمهوری اسلامی می‌گویند این نهاد مردمی را با هدف بازسازی و توسعه حرم‌‌های امامان شیعیان و رسیدگی به اماکن مذهبی در عراق و سایر کشورها به راه انداخته‌اند. یکی از مهمترین اعضای منتصب شورای سیاست‌گذاری این ستاد، محمد محمدی گلپایگانی، رئیس دفتر آیت الله خامنه‌ای است. همچنین رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۷ مسئولیت ستاد را به قاسم سلیمانی، فرمانده وقت نیروی قدس سپاه پاسداران واگذار کرد.
از اولین اقدامات قاسم سلیمانی، تقسیم ستاد به دو بخش اجرایی-عمرانی و نظارتی بود. به این ترتیب، مدیریت بخش اجرایی-عمرانی به محمد جلال مآب و مدیریت «بخش‌های نظارتی» به حسن پلارک، رئیس سابق ستاد بازسازی، واگذار شد. آقای پلارک یکی از فرماندهان شناخته شده سپاه در عراق و سوریه با سابقه طولانی در زمینه فعالیت‌های اقتصادی و تجاری در سپاه است.
آمریکا در فروردین ۱۳۹۹ ستاد بازسازی عتبات عالیات و آقایان مآب و پلارک را تحریم کرد. مقامات وزارت خزانه‌داری ایالات متحده این نهاد و مدیرانش را متهم کردند که به نام امور خیریه به پولشویی میلیون‌ها دلار از طریق دو شرکت عراقی - ایرانی به نام های بهجت الکوثر و شرکت کوثر نبوت مبادرت کرده‌اند.
محمد جلال مآب، رئیس ستاد بازسازی عتبات اخیرا گفت هزینه‌های اجرای طرح‌های ستاد توسط کمک مردم و خیران حرم‌ساز تامین می‌شود و این نهاد برخلاف تصور برخی افراد، بدون حمایت‌های دولتی فعالیت می‌کند.
بودجه و منابع مالی ستاد
تا به حال هیچ سند رسمی درباره نحوه و چگونگی تامین بودجه ستاد بازسازی عتبات عالیات و ارتباطش با سازمان‌های حکومتی منتشر نشده است. در یکی از معدود اظهارات در سال ۱۳۹۵، حسن پلارک رئیس وقت ستاد، از برآورد ۳ هزار میلیارد تومان برای انجام پروژههای مورد نظر ستاد بازسازی تا اواخر سال ۱۴۰۰ و میزان نیاز سالانه حدود ۵۰۰ میلیارد تومان خبر داد. پلارک با اشاره مجدد بر مردمی بودن این ستاد، از تامین بودجه مورد نظر از نذورات مردمی تاکید کرد. اما با این حال به کمک برخی دستگاه‌های دولتی، شرکت‌ها و کارخانجات خصوصی به ستاد بازسازی نیز اشاره‌ای داشت.
ادعای غیردولتی بودن این ستاد در حالی مطرح می‌شود که به گفته جعفر دهنوی، رئیس ستاد بازسازی عتبات عالیات خراسان رضوی، «نماینده ولی فقیه، امام جمعه مشهد، فرمانده سپاه، استاندار، فرماندار، فرمانده انتظامی، مدیرکل اوقاف، مدیرکل تبلیغات اسلامی و مدیرکل صدا و سیمای این استان به عنوان اعضای اصلی شورای سیاست‌گذاری ستاد بازسازی عتبات عالیات خراسان رضوی مشغول به فعالیت هستند».
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ سازمان حج و زیارت که وظیفه اعزام زائران ایرانی به حج و عتبات عالیات را به عهده دارد، شاهد افزایش ۶۵ درصدی بودجه خود بوده است. این در حالیست که اعزام زائران در سال گذشته به علت همه‌گیری کووید۱۹ امکان‌پذیر نبوده است.
هرچند در بودجه ردیف مشخصی به ستاد بازسازی عتبات اختصاص داده نشده است، شاید برخی آمارهای غیررسمی بتواند تصویری از منابع اختصاص داده شده به آن ارایه کند. به طور نمونه در سال ۱۳۹۳ حدود ۲۵۰ میلیارد تومان و در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در مجموع مبلغ ۶۲۶ میلیارد تومان کمک دولتی به این ستاد اختصاص داده شده است.
همچنین در سال ۱۳۹۸ در تحقیقی از معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران به پرداخت بیش از ۵۴ میلیارد دینار عراق با ارز ۴۲۰۰ تومانی به ۱۰ شخص حقوقی اشاره شده است. مشخص نیست چقدر از این مبلغ به ستاد بازسازی عتبات انتقال یافته اما بر اساس گزارش ذکر شده، ۶۶ درصد این میزان (بیش از ۳۰ میلیون دلار) به دفتر رهبر جمهوری اسلامی پرداخت شده است. این میزان از ارزهای دولتی توسط بانک مرکزی و در بازه زمانی فروردین ۱۳۹۷ تا اردیبهشت ۱۳۹۸ پرداخت شده‌اند.
پایگاه داده باز ایران پیشتر در مقاله‌ای به تاریخ خرداد ۱۳۹۹، فهرستی از دریافت‌کنندگان ارزهای ۴۲۰۰ تومانی را در بازه زمانی فروردین ۱۳۹۷ تا اردیبهشت ۱۳۹۹ منتشر کرده است . در این فهرست نام ستاد بازسازی عتبات عالیات با دریافت بیش از معادل ۳ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی موجود است.
پروژههای ستاد بازسازی عتبات عالیات
مدیران ستاد بازسازی عتبات عالیات می‌گویند که تا به حال بیش از ۲۰۰ پروژه مختلف در عراق و سوریه انجام داده‌اند. بیشتر این پروژه‌ها در شهرهای عمدتا شیعه‌نشین عراق از جمله نجف، کربلا، سامرا و کاظمین (منطقه کاظمیه در شمال غربی بغداد) اجرا شده است، اما دست‌کم ۲۰ پروژه نیز در شهرهای کوچک بلد، مسیب و کوفه نیز به چشم می‌خورد.
پایگاه داده باز ایران با استفاده از پروژههای قابل دسترس در وبسایت جدید ستاد بازسازی عتبات عالیات قادر به جمع‌‌آوری نام و مکان ۶۹ مورد از این پروژه‌ها شده است. نقشه پایین تعداد و مکان پروژههای ستاد بازسازی در کشور عراق را نشان می‌دهد.
از مهمترین پروژههای در حال اجرا در پنج سال گذشته می‌توان به طرح توسعه حرم امام علی در نجف و حرم امام حسین در کربلا اشاره کرد. با اتمام پروژه طرح توسعه حرم امام اول شیعیان و مرمت و احیای ایوان تاریخی نجف، وسعت حرم شاهد رشدی ۲۲ برابری و حرم امام حسین در کربلا شاهد رشدی ۱۴برابری خواهند بود. همچنین چند اقامتگاه رفاهی برای زائران در نجف و کربلا ساخته شده‌اند. پروژههای ستاد بازسازی در سوریه شامل بازسازی و مرمت حرم حضرت زینب و طرح توسعه حرم حضرت رقیه بوده است.
جدول زیر شامل اطلاعات ۶۹ پروژه ستاد بازسازی عتبات عالیات در کشورهای عراق و سوریه است.