مصرف انرژی در ایران؛ کشور در لبه‌ی پرتگاه
انتقاد از بهره‌وری پایین موتورهای خودرو در ایران، به ویژه خودروهای ساخت داخل، و شکایت از مصرف سوخت بالای آنها، موضوعی رایج است. اما این انتقاد درست، تصویر کاملی از ناکارآمدی فاجعه‌بار مصرف انرژی در ایران را نشان نمی‌دهد. همانطور که در نمودار شماره ۱ مشاهده می شود، در سطح جهانی، بخش حمل و نقل که شامل حمل و نقل جاده‌ای، هوایی و دریایی است، تنها ۲۹ درصد از کل مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین، تحلیل دقیق‌تر نیازمند بررسی مصرف کل انرژی در کشور، علاوه بر ناکارآمدی موتور خودروها و مصرف بنزین در ایران است.
لینک نمودار
برای بررسی کارایی انرژی در ایران، می‌توان مصرف کل انرژی مایع (بنزین، سوخت جت، گازوئیل، نفت کوره و غیره) دو کشور همسایه، ایران و ترکیه را با جمعیت‌های مشابه، مقایسه کرد. ما همچنین می‌توانیم این مقایسه را به ژاپن، به عنوان کشور صنعتی آسیایی، گسترش دهیم.
لینک نمودار
بدیهی است که ژاپن، کشوری کاملا صنعتی و با جمعیتی حدود ۵۰ درصد بیشتر از ایران، دارای مصرف سوخت مایع بالاتری باشد، ترکیه و ایران دارای جمعیت مشابه هستند، اما مصرف ایران حدود ۸۰ درصد بیشتر از ترکیه است.
از سال ۱۹۹۷، مصرف سوخت مایع ژاپن به طور پیوسته روند کاهشی داشته؛ امری که بیانگر سرمایه‌گذاری ژاپن در حوزه بهره‌وری انرژی است. از طرف دیگر مصرف سوخت مایع ایران به طور مداوم در حال افزایش است که فشار مداومی بر زیرساخت‌های پالایش و توزیع فرآورده های نفتی وارد می‌کند.
برای محاسبه دقیق‌تر، می‌توان به سرانه مصرف انرژی اولیه برای این سه کشور در نمودار شماره ۳ مراجعه کرد.
لینک نمودار
ژاپن با سرمایه‌گذاری در منابع انرژی پاک، مانند باد و خورشید و همچنین بهبود بهره‌وری سوخت شبکه حمل و نقل خود، کارایی انرژی خود را افزایش داده است. براساس نمودار شماره ۴ ایران در سال ۲۰۲۰ مصرف سرانه انرژی بالاتری نسبت به ژاپن داشته است.
لینک نمودار
این روند از منظر اقتصادی نیز تبعات فاجعه‌آمیزی برای ایران به دنبال دارد. تولید ناخالص داخلی سرانه ژاپن در سال ۲۰۲۰، ۱۵ برابر بیشتر از ایران بوده است. ممکن است همه‌گیری کرونا در این سال یکی از توجیه‌های قابل‌قبول به نظر برسد اما با در نظر گرفتن داده‌های مربوط به سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ در خواهیم یافت که ژاپن با وجود اقتصاد بسیار بزرگ‌تر تنها ۵ درصد بیش از ایران مصرف انرژی اولیه داشته است. به علاوه مصرف انرژی اولیه ایران حدود ۸۰ درصد بیشتر از ترکیه است. مقایسه تولید ناخالص داخلی ترکیه با ایران بیانگر بزرگ‌تر شدن شکاف بهره‌وری انرژی ایران در مقایسه با سایر کشورها است؛ با وجود جمعیت مشابه، تولید ناخالص داخلی سرانه ترکیه بیش از سه برابر ایران است.
لینک نمودار
داده‌ها نشان می‌دهند که مصرف انرژی ایران از کنترل خارج شده و اقدامات دولت ایران برای بهینه‌سازی انرژی کارساز نیست.
