کسری ۲۵ هزار مگاواتی برق در ایران: بازخوانی ابعاد یک بحران ملی
در شرایطی که خاموشی‌های روزانه در سراسر کشور ادامه دارد و نارضایتی عمومی از مدیریت بحران بالا گرفته، یکی از مقام‌های صنعت برق با لحنی هشدارآمیز اعلام کرده که تابستانی سخت در پیش است و برای مقابله با گرمای شدید، مردم باید «بادبزن و آفتابه تهیه کنند». هم‌زمان، دولت با هدف کاهش مصرف برق، تغییراتی در ساعات کاری ادارات ایجاد کرده و در برخی استان‌ها روزهای پنج‌شنبه را تعطیل اعلام کرده است.
این در حالی است که بر اساس آمارهای رسمی وزارت نیرو، ادارات کشور حدود ۴ تا ۵ درصد برق کشور را مصرف می‌کنند و حتی اگر کل ادارات تعطیل شوند، کمتر از یک‌پنجم کسری برق ایران جبران می‌شود.
در واقع آن‌چه امروز با آن روبه‌رو هستیم، صرفاً یک اختلال مقطعی یا فصلی نیست؛ بحرانی ساختاری و عمیق است که اکنون به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیرساختی و اقتصادی کشور بدل شده است.
برای درک بهتر ابعاد بحران، باید به رقم هشدارآمیز کسری برق توجه کرد: ایران در حال حاضر با کمبودی در حدود ۲۵ هزار مگاوات مواجه است. حتی اگر تمام ظرفیت تولید برق کشورهای همسایه مانند جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان به ایران اختصاص یابد، باز هم این کمبود جبران نخواهد شد.
بر اساس برآوردهای موجود، حتی اگر ایران بتواند رشد سالانه تولید برق خود را بیش از پنج برابر کند، باز هم دست‌کم به یک دهه زمان نیاز خواهد بود تا شکاف میان عرضه و تقاضا به‌طور کامل پر شود.
پیش بینی یک بحران
بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد کسری مزمن برق ایران از سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸ میلادی) وارد مرحله بحرانی شده است؛ به‌طوری که این کمبود در فصل‌های گرم سال به حدود ۲۵ درصد و در فصل‌های سرد به حدود ۱۵ درصد می‌رسد.
بر اساس آمارهای رسمی وزارت نیرو، هر سال بین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون مشترک جدید به شبکهٔ برق کشور افزوده می‌شود. با این حال، در طول ۱۵ سال گذشته، نرخ رشد مصرف برق دو برابر نرخ رشد تولید آن بوده است.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد رشد سالانهٔ تولید عملی برق ایران که پیش از انقلاب بیش از ۲۰ درصد بود، در سال‌های اخیر به ۲ درصد کاهش یافته است.
نهادهای رسمی کشور در سال ۱۳۹۰ وقوع چنین بحرانی را پیش‌بینی کرده بودند و مقرر شده بود که سالانه دست‌کم ۷ درصد به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شود. با این حال، این هدف محقق نشد و شکاف میان عرضه و تقاضای برق به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است.
در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی و همچنین انرژی هسته‌ای، هر یک تنها حدود ۱ درصد است. باقی برق نیز از نیروگاه‌های آبی تأمین می‌شود. با توجه به کسری گاز، خشکسالی‌ها و کاهش سطح آب سدها، کسری برق به یک مشکل دائمی در تمام فصول سال تبدیل شده است.
چالش‌های ساختاری صنعت برق ایران
اتلاف انرژی در شبکه فرسوده: طبق آمار وزارت نیرو، ۱۳ درصد برق تولیدی کشور، معادل حدود ۴۰ تراوات‌ساعت، در فرآیند انتقال و توزیع تلف می‌شود — معادل ۴۰ درصد مصرف خانگی برق کشور.
راندمان پایین نیروگاه‌ها: حدود ۱۴.۵ درصد برق کشور از نیروگاه‌هایی با راندمان زیر ۲۰ درصد تولید می‌شود. متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی کمتر از ۴۰ درصد است و طی دهه گذشته، تنها ۰/۱ درصد در سال به این راندمان اضافه شده است.
صادرات برق با وجود کمبود داخلی: با وجود کسری فزاینده برق، دولت به دلیل فشارهای مالی و برای جبران کسری بودجه، همچنان اقدام به صادرات برق می‌کند. در سال‌های اخیر، خالص صادرات برق ایران نه تنها ادامه داشته بلکه افزایش نیز یافته است.
