سوءتغذیه در ایران؛ روایت آماری از فقر غذایی
در حالی که بسیاری از کشورهای جهان سطح بالایی از مصرف گوشت قرمز را حفظ کرده‌اند، آمارها حاکی از آن است که ایران به طور فزاینده‌ای از این الگوی تغذیه فاصله گرفته است.
برای نمونه، مصرف گوشت گوساله و گوسفند در آمریکا سالانه حدود ۱۳/۳ میلیون تُن و در ترکیه ۲/۵ میلیون تُن است. این در حالی است که در ایران، این رقم تنها ۰/۷۸ میلیون تُن گزارش شده است.
به بیان دیگر، سرانه سالانه مصرف گوشت گوساله و گوسفند در آمریکا ۳۹ کیلوگرم، در ترکیه ۲۹ کیلوگرم، و در ایران تنها ۸/۷۶ کیلوگرم است. این اختلاف چشمگیر، تنها یکی از نشانه‌های بحران فراگیر تغذیه در کشور است؛ بحرانی که در ادامه، با استناد به داده‌های داخلی و بین‌المللی، ابعاد مختلف آن بررسی می‌شود.
فقر، کاهش کالری و تهدید امنیت غذایی
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر قرار گرفته‌اند و نیمی از مردم کشور کالری روزانه‌ای کمتر از سطح استاندارد دریافت کرده‌اند.
بر همین اساس، میانگین مصرف روزانه کالری در ایران از حدود ۲۷۰۰ کالری در سال ۱۳۹۰ به کمتر از ۲۲۰۰ کالری در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است؛ افتی هشداردهنده که به‌عنوان شاخصی از وخامت وضعیت تغذیه عمومی در کشور تلقی می‌شود.
سقوط ۴۰ درصدی مصرف گوشت در یک دهه
آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نشان می‌دهد که سرانه مصرف انواع گوشت در ایران از میانه دهه ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است. در حالی که در سال گذشته، شهروندان ترکیه به‌طور میانگین ۵۰ درصد بیشتر از ایرانیان گوشت مصرف کرده‌اند.
در واکنش به این کاهش، دولت ایران در سال گذشته واردات گوشت قرمز را ۱۳۳ درصد افزایش داد و این اقدام موجب افزایش ۱/۵ کیلوگرمی سرانه مصرف گوشت قرمز شد. با این حال، این سطح همچنان ۲۸ درصد کمتر از میزان مصرف در میانه دهه گذشته است.
جایگزینی مرغ به جای گوشت قرمز
الگوی مصرف پروتئین حیوانی نیز در ایران دستخوش تغییرات بنیادین شده است. طبق آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۳۶۸ میزان مصرف گوشت قرمز در کشور دو برابر گوشت مرغ بود. این نسبت در سال ۱۳۸۰ برابر شد، و امروز مصرف گوشت مرغ به سه برابر گوشت قرمز رسیده است؛ تغییری که عمدتاً به دلیل گرانی و دشواری دسترسی به گوشت قرمز رخ داده است.
بر اساس داده‌های فائو، در سال ۲۰۲۳ سهم گوشت قرمز از مجموع مصرف گوشت در ایران تنها ۳۰ درصد بوده است.
حذف تدریجی لبنیات از سفره ایرانیان
هم‌زمان با کاهش مصرف گوشت، لبنیات نیز از سفره بسیاری از خانوارهای ایرانی کنار رفته است. طبق داده‌های فائو، مصرف شیر و لبنیات در ایران از سال ۲۰۱۰ تاکنون حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است. هرچند اجرای دوباره طرح توزیع شیر رایگان در مدارس در سال ۲۰۲۴ تا حدودی به بهبود مصرف کمک کرده، همچنان با سطح مصرف در اوایل دهه ۲۰۱۰ فاصله چشمگیری وجود دارد.
در همین بازه، تولید شیر در ایران تقریباً ثابت باقی مانده، اما واردات آن به یک‌چهارم کاهش یافته و صادرات چهار برابر شده است؛ به این معنا که بخشی از تولید داخلی به جای تأمین نیاز داخلی، روانه بازارهای خارجی شده است.
مصرف لبنیات در ایران نه‌تنها نسبت به گذشته کاهش یافته، بلکه در مقایسه با کشورهای هم‌سطح نیز به‌شدت عقب مانده است. شهروندان ترکیه ۳/۵ برابر بیشتر از ایرانیان لبنیات مصرف می‌کنند. این در حالی است که ترکیه با وجود تولید سه برابر بیشتر شیر نسبت به ایران، میزان صادرات بسیار کمتری دارد و سهم قابل توجهی از تولید را صرف طرح‌های دولتی توزیع رایگان برای گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، دانش‌آموزان و زنان باردار می‌کند.
