صورت‌حساب سری‌ترین برنامه استراتژیک ایران
برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، که طی دو دهه گذشته ایران را در کانون تنش، تحریم و انزوا قرار داده و حالا کشور را درگیر جنگی ویرانگر با اسرائیل کرده است، از نظر اقتصادی نیز یکی از زیان‌بارترین برنامه‌های استراتژیک در تاریخ معاصر ایران بوده است.
مرکز داده‌های باز ایران (آی‌او‌دی) برآورد می‌کند که حکومت ایران با این برنامه طی ۱۵ سال گذشته، نه‌تنها میلیاردها دلار بر بودجه عمومی کشور تحمیل کرده، بلکه می تواند تا حداکثر حدود ۳ تریلیون دلار در قالب فرصت‌های اقتصادی از دست‌رفته به خاطر تحریم‌های گسترده، به کشور زیان وارد آورده است.
اما این برآورد بر چه اساسی انجام شده است؟
بررسی‌های ما نشان می‌دهد که در بودجه سال امسال در کل حدود ۱۶ هزار میلیارد تومان برای فعالیت‌های هسته‌ای اختصاص یافته است که ۱۲ هزار میلیارد تومان از آن با عنوان «طرح‌های ویژه» و از محل منابع نفتی تأمین می‌شود. با احتساب نرخ رسمی تبدیل ارز در متن قانون بودجه، این اعتبار معادل ۳۱۳ میلیون دلار برآورد می‌شود.
این نخستین‌بار است که برنامه هسته‌ای در اسناد بودجه کشور با جزئیاتی قابل ردیابی و تحلیل درج می‌شود. در سال‌های گذشته، این ارقام معمولاً تحت عناوین کلی و غیرشفاف گنجانده می‌شدند و امکان بررسی دقیق را برای نهادهای ناظر، رسانه‌ها یا پژوهشگران دشوار می‌کرد.
سناریوهای خسارت تجمیعی؛ زیان بین ۹۰۰ میلیارد تا ۳/۱ تریلیون دلار
بر اساس محاسبات مرکز داده‌های باز ایران، اگر حکومت طی ۱۵ سال گذشته هر سال مبلغی مشابه اعتبار سال ۱۴۰۴یعنی حدود ۳۱۳ میلیون دلار برای برنامه هسته‌ای هزینه کرده باشد، هزینه رسمی این برنامه حدود ۵ میلیارد دلار خواهد بود.
اما هزینه واقعی این برنامه در بلندمدت به مراتب بیشتر بوده است.
برای روشن شدن ابعاد خسارات واقعی، می‌توان رشد اقتصادی ایران را در چهار سناریوی فرضی در نظر گرفت که نشان می‌دهند زیان واقعی ناشی از تحریم‌ها، انزوای اقتصادی و کاهش رشد اقتصادی کشور، بین ۹۰۰ میلیارد تا بیش از ۳ تریلیون دلار بوده است.
سناریوی اول: رشد مشابه ترکیه
اگر ایران مانند ترکیه مسیر رشد اقتصادی را طی می‌کرد و از تحریم‌ها در امان می‌ماند، برآوردها نشان می‌دهد زیان تجمیعی معادل ۲/۳۸۳ تریلیون دلار به قیمت سال ۲۰۱۵ بوده که با احتساب تغییرات ارزش دلار از سال ۲۰۱۵ تاکنون و ارزش‌گذاری روز معادل بیش از ۳/۱۳۵ تریلیون دلار است. در نمودار زیر نمودار زرد رنگ نشان دهنده وضعیت فرضی است.
سناریوی دوم: رشد مشابه عربستان
در مقایسه با عربستان سعودی، زیان ناشی از عقب‌ماندگی اقتصادی ایران در این سناریو حدود ۱/۲۶۴ تریلیون دلار به قیمت ۲۰۱۵ و معادل ۱/۶۶۲ تریلیون دلار به نرخ روز است.
سناریوی سوم: میانگین رشد جهانی
سناریوی سوم؛ اگر رشد اقتصاد ایران به اندازه میانگین رشد اقتصاد جهان بود، در این صورت میزان زیان تحمیل شده به اقتصاد ایران معادل ۷۳۰ میلیارد دلار، به قیمت سال ۲۰۱۵ بود که در ارزش روز آن بیش از ۹۶۰ میلیارد دلار است.
سناریوی چهارم: میانگین رشد خاورمیانه
در این حالت، زیان اقتصادی ناشی از انحراف مسیر توسعه ۶۷۸ میلیارد دلار به قیمت سال ۲۰۱۵ است که معادل ۸۹۲ میلیارد دلار در حال حاضر ارزش دارد.
