خط مقدم انرژی ایران کجاست؟ خارگ؛ جزیره‌ای استراتژیک با امنیتی شکننده
در پی حملات هوایی اخیر به مخازن نفتی تهران و تأسیسات فاز ۱۴ میدان گازی پارس جنوبی، احتمال گسترش دامنه حملات اسرائیل به زیرساخت‌های حیاتی ایران افزایش یافته است. در این میان، توجه کارشناسان به یکی از حساس‌ترین نقاط اقتصادی کشور جلب شده: خارگ — جزیره‌ای کوچک و مرجانی در ۳۵ کیلومتری ساحل گناوه بوشهر که میزبان بزرگ‌ترین پایانه نفتی ایران است.
پایانه خارگ در یک نگاه:
- ۲ اسکله با قابلیت پهلوگیری هم‌زمان ۹ نفتکش دارد.
- ظرفیت بارگیری اش روزانه ۵ میلیون بشکه نفت خام است.
- ۴۰ مخزن ذخیره‌سازی با ظرفیت مجموع بیش از ۲۰ میلیون بشکه دارد.
پیشینه و اهمیت راهبردی خارگ
جزیره خارگ به‌واسطه نزدیکی به میادین نفتی، موقعیت جغرافیایی مناسب، و عمق کافی آب برای پهلوگیری نفتکش‌های غول‌پیکر، در دوران حکومت پهلوی به عنوان نقطه محوری صادرات نفت ایران انتخاب شد. نخستین پایانه نفتی این جزیره در سال ۱۳۳۹ خورشیدی با حضور محمدرضا شاه افتتاح شد و در دهه‌های بعد گسترش یافت تا به مسیر اصلی صادرات بیش از ۹۰ درصد نفت ایران تبدیل شود.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، در جریان بحران گروگان‌گیری، خارگ در صدر فهرست اهداف احتمالی آمریکا برای اجرای طرح «محاصره دریایی ایران» قرار گرفت—هرچند این طرح هرگز اجرایی نشد. در طول جنگ ایران و عراق نیز، نیروهای هوایی صدام بارها خارگ را هدف قرار دادند، اما ایران با استفاده از توان دفاعی هوایی، به‌ویژه جنگنده‌های اف-۱۴، موفق شد از این پایانه کلیدی حفاظت کند.
امروزه خارگ همچنان شریان حیاتی اقتصاد نفتی ایران است و هم‌زمان، پاشنه آشیل استراتژیک آن؛ چرا که تاکنون جایگزین عملیاتی، مطمئن و کارآمدی برای آن ایجاد نشده است.
تلاش‌های ناکام برای جایگزینی: پروژه بندر جاسک
ایران سال‌هاست پروژه‌ای را برای کاهش وابستگی به پایانه خارگ در بندر جاسک دنبال می‌کند؛ بندری در سواحل دریای عمان که از نظر استراتژیک این امکان را فراهم می‌کند تا صادرات نفت بدون عبور از تنگه هرمز انجام شود. با این حال، این پروژه همچنان در مرحله‌ای نیمه‌کاره باقی مانده است و هنوز نتوانسته جایگاه عملیاتی مؤثری پیدا کند.
بندر جاسک در ارقام:
- ظرفیت اسمی (بر اساس برنامه اولیه): ۲ میلیون بشکه در روز
- ظرفیت فعلی خط لوله: ۳۰۰ هزار بشکه در روز
- بیشترین حجم صادرات ثبت‌شده: کمتر از ۲۰۰ هزار بشکه در روز
- ظرفیت مخازن ذخیره‌سازی: ۱۰ میلیون بشکه
بر اساس داده‌های شرکت رهیابی نفتکش‌ها، «ورتکسا» (Vortexa)، مخازن نفتی بندر جاسک در حال حاضر کاملاً خالی هستند—نشانه‌ای از توقف یا رکود فعالیت در این پایانه.
افزون بر این، فاصله‌ی حدود هزار کیلومتری جاسک از میادین اصلی نفتی کشور باعث شده هزینه انتقال هر بشکه نفت به این بندر بیش از ۵ دلار برسد؛ رقمی که بهره‌وری اقتصادی طرح را به‌طور جدی زیر سؤال برده است.
تنگه هرمز؛ گذرگاه استراتژیک و شکننده
حدود ۹۶ درصد نفت و ۸۰ درصد تجارت کالایی ایران از مسیر تنگه هرمز عبور می‌کند. این تنگه حیاتی، در عین اهمیت راهبردی، در برابر تنش‌های امنیتی بسیار آسیب‌پذیر است. حمله به خارگ می‌تواند مستقیماً امنیت تردد در این گذرگاه را به خطر اندازد.
در حالی که عربستان و امارات با ساخت خطوط لوله به دریای سرخ و بندر فجیره توانسته‌اند تا حدودی وابستگی خود به تنگه هرمز را کاهش دهند، ایران همچنان فاقد زیرساخت‌های جایگزین عملیاتی و گسترده برای صادرات نفت خود است.
