باز و بسته - چشم‌انداز سال ۲۰۲۰

04 بهمن 1398 / 24 ژانویهٔ 2020

دوباره سلام! احتمالا متوجه شده‌اید که وبلاگ باز و بسته در یک سال گذشته فعال نبوده است. این وبلاگ ابتدا در سال ۲۰۱۷ به عنوان فضایی برای حامیان و متخصصین در زمینه‌ داده باز ساخته شد تا این افراد با سوالات چالشی درباره نقش داده‌ باز، در جوامعی که از نظر سیاسی بسته هستند، دست و پنجه نرم كنند.

داده‌ باز در اوایل دهه‌ ۲۰۱۰ با این امید شکل گرفت که اگر دولت‌ها گنجینه اطلاعات مربوط به شهروندان خود را در اختیار عموم قرار دهند، گروه‌های غیر دولتی، مانند گروه‌های مردمی، سازمان‌های غیر انتفاعی یا شرکت‌های خصوصی، بتوانند با استفاده از این اطلاعات، موجب بوجود آمدن پیشرفت‌های بی‌نظیر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شوند. 

از آن زمان تا به حال، این جنبش بسیار رونق گرفته و تاثیر بسزایی روی فعالیت‌های دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی داشته است. انتشار داده‌های باز دولتی، پیدایش برنامه‌های بسیار زیادی را به همراه  داشته که این برنامه‌ها به شکل‌های مختلفی همچون بهبود سیستم‌های حمل و نقل عمومی، مبارزه با همه‌گیری ابولا در سیرالئون، و یا حمایت از قانون مالکیت مسئولانه زمین در رواندا، موجب بهبود شرایط مردم گشته است. در زمینه‌های بسیار مختلفی، داده‌ باز توانسته مشکلات جدی و اضطراری جامعه جهانی را حل و فصل کند. 

با این حال، یک چالش عظیم در دل بسیاری از فعالیت‌های این جنبش وجود دارد. آن اینکه این جنبش خیلی اوقات متکی به انتشار داده‌های با کیفیت از طرف دولت‌ها است و مشروط به وجود فضای باز سیاسی است که در آن، جامعه مدنی می‌تواند اطلاعات آزاد را درخواست کرده، تحویل بگیرد و در نهایت منتشر کند. هر زمان که فعالان این حوزه سعی می‌کنند دولت‌ها را پاسخگو بدانند و بی‌کفایتی، فساد و ناکارایی دولت‌ها را آشکار کنند، مشخص است که انگیزه‌هایی وجود دارد که این دولت‌ها با متخصصین این حوزه همکاری نمی‌کنند. 

حمایتگری از داده‌ در فضای غیر شفاف

واضح است ما اولین افرادی نیستیم که درباره خطرات کار با داده‌های باز در فضاهای بسته سیاسی صحبت می‌کنیم. «تیاگو پیشوتو» در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۳، چالش موجود حول فعالیت‌های پیشگامانه داده-محور در فضاهای بسته‌ی سیاسی را توصیف کرده و نشان می‌دهد که دو شرط برای پاسخگو بودن نهادهای رسمی وجود دارد. یک به قصد شفاف‌سازی (مانند نشریه مستقلی که این قدرت را دارد تا از تصمیم‌گیرنده‌ها بخواهد تا پاسخگو باشند) و حالت دیگر، آزادی سیاسی می‌باشد. (که در آن ساز و کارهای دموکراتیک برای شهروندان، قدرت به روی کار آوردن و یا برکناری سیاستمداران را می‌دهد.

این موضوع در سطح جهانی بسیار مشکل‌زا می‌شود، چرا که آزادی‌ رسانه در حال افول است. (بر اساس شاخص جهانی آزادی رسانه از سازمان گزارشگران بدون مرز در سال ۲۰۱۹) همچنین فضاهای عمومی آنلاین بیشتر از هر زمان دیگری تحت کنترل و نظارت دولتی است. (بر اساس گزارش آزادی اینترنت در سال ۲۰۱۹). بنابراین می‌توان گفت که هر دو مسیری که «پیشوتو» مطرح می‌کند، یعنی شفاف‌سازی و آزادی سیاسی، هر روز در حال ضعیف‌تر شدن است.

در ایالات متحده آمریکا که رسانه‌ آزاد به شدت محدود شده و رهبران سیاسی می‌توانند بدون ترس از برکنار شدن بدست شهروندان هر طور که می‌خواهند عمل کنند، چطور جنبش داده‌های باز می‌تواند به وعده‌های سیاسی و اجتماعی خود پایبند بماند؟

صحبت درباره این مسائل به قصد رد قابلیت‌های این جنبش نیست. اگر اینطور بود و ما به این جنبش خوش‌بین نبودیم، گروه باز و بسته دو سال و نیم گذشته را صرف تغییر پلتفرم پایگاه داده باز ایران بصورت منبع باز نمی‌کردند. گرچه پاسخگویی دموکراتیک در فضای سیاسی ایران عمیقاً معیوب است، یک مجموعه‌ رسانه‌ دور از وطن سرزنده و خوش‌ساخت، دارای ده‌ها میلیون مخاطب ایرانیست. پس حتی در این شرایط سخت، فضاهایی وجود دارند که اطلاعات را با مردم به اشتراک می‌گذارند، و فساد و ناکارایی دولت‌ را آشکار می‌کنند. بنابراین در این شرایط، بحث شفاف‌سازی آنقدرها هم مشکل نیست. 

اما این مشکل سر جای خودش است که سازمان‌های یک دولت اقتدارگرا به شکل بنیادین در مقابل ایده‌ اشتراک‌گذاری و انتشار داده‌ باز دولتی ایستادگی می‌کنند. پایگاه داده‌ باز ایران سخت می‌کوشد تا داده‌های دولتی در دسترس را پیدا کرده  و تبدیل به مطالب قابل استفاده برای خبرنگارها و موسسات جامعه مدنی تبدیل کند. اما به خاطر برخورد مقامات حکومتی، پایگاه داده باز ایران همیشه این چالش را خواهد داشت تا بتواند با همان وسعت و عمقی که یک پایگاه رسمی دولتی می‌تواند داده‌ها را در اختیار همگان بگذارد، این کار را انجام دهد. 

به خاطر وجود چنین محدودیت‌هایی است که این وبلاگ بوجود آمده تا توضیح دهد چطور فعالان و متخصصین حوزه‌ داده‌ باز از ایران گرفته تا زیمبابوه، از ویتنام گرفته تا مصر، می‌توانند موثر باشند و شفافیت عملکرد مسئولان حکومتی را زیر سوال ببرند.

آشکار کردن

چالش‌هایی که در مسیر استفاده موثر از داده‌‌های باز وجود دارند، حتی در فضاهای سیاسی که آزاد تلقی می‌شوند‌، کم نیستند. شیوه‌هایی همچون «عدم‌ افشای داده» و «تظاهر به آزادی اطلاعات» جایگزین شده‌اند تا با تلاش فعالان این حوزه در سراسر جهان مقابله کنند. این موضوع تنها محدود به حکومت‌های اقتدارگرا نمی‌شود و حتی دولت‌های دموکرات هم در مقابل این فعالیت‌ها مقاومت می‌کنند. 

در سال ۲۰۲۰، وبلاگ باز و بسته همچنان برای فعالان داده باز ایجاد فضا خواهد کرد تا این افراد تجربیات و تدابیر خود را از فعالیت در چالش‌انگیز‌ترین محیط‌های بین‌المللی با یکدیگر به اشتراک بگذارند. 

امیدواریم این وبلاگ در سال جاری برای شما مفید واقع شود. همچنین همیشه مشتاقیم به شنیدن پیشنهادهای شما برای بهتر شدن  اضافه کردن زمینه‌های جدید به کارمان. 

برای تماس با ما می‌توانید اینجا کلیک کنید.