عقب ماندن ایران در بهرهبرداری از منابع انرژی تجدیدپذیر در جهان
عرصه جهانی انرژی با سرعت زیادی در حال تغییر است. ایران اما در این بین عقب مانده و هیچ اثری از نشانه بالقوها ز تغییر وضعیت وجود ندارد. بیشتر سرمایهگذاریهای جدید در بخش انرژی در سراسر جهان به پروژههایی اختصاص مییابد که با اصول آژانس بینالمللی انرژی انطباق دارند. این اصول، شامل اضافه نکردن کربن (کربن صفر) به اتمسفر میشود. بنابراین سرمایهگذاریهای جدید به پروژههایی اختصاص مییابد که کربن کمتری تولید میکنند. دولتهای غربی این اصول را جدی میگیرند. به عنوان مثال، دولت بریتانیا اخیرا یک وزارتخانه جدید به نام وزارت «امنیت انرژی و کربن صفر» ایجاد کرده و یک سیاستمدار با تجربه را در راس آن قرار داده است.
رقبای اصلی ایران در منطقه با اصول جدید سازگار شده و در استراتژی سرمایهگذاری خود در بخش انرژی تغییراتی ایجاد کردهاند. به طور نمونه، امارات متحده عربی اکنون تقریبا ۳ برابر ایران، و ترکیه ۳۵ برابر ایران، دارای ظرفیت انرژی تجدیدپذیر (بادی و خورشیدی) است ( به نمودار ۱ نگاه کنید). برای مثال، در عربستان سعودی، تلاش زیادی برای تولید گاز هیدروژن میشود. بنا بر گزارشها، یک سرمایهگذاری چندین میلیارد دلاری برای تولید سالانه ۱/۲ میلیون تن هیدروژن سبز تا سال ۲۰۲۶ انجام شده است. هیدروژن سبز، هیدروژنی است که از برق حاصل از انرژی تجدید پذیر تولید میشود.
سرعت کند تغییر در مصرف انرژی تجدیدپذیر در ایران نگران کننده است. همانطور که در نمودار ۲ مشاهده میکنید، در بین سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، ترکیه مصرف انرژی تجدیدپذیر خود را بیش از ۲۱ درصد و امارات متحده عربی بیش از ۱۲ درصد افزایش دادهاند، ولی ایران تنها ۲ درصد در این حوزه رشد داشته است.
در همین حال، بخش انرژی آلاینده ایران هر سال راکدتر میشود. این کشور به سرمایهگذاریهای کلان، تزریق سرمایه خارجی و همچنین فناوری جدید نیاز دارد تا بتواند با همسایگان خود رقابت کند. مقامات دولت ایران تحریمهای بینالمللی و عدم پایبندی ایالات متحده به توافق هستهای برجام را عامل اصلی عدم سرمایهگذاری بینالمللی در ایران میدانند. اما مشکلات ایران ماهیت ساختاری دارند و نمیتوان آن را صرفا به تحریمها نسبت داد.
در گزارش اخیر سازمان ملل متحد (UNCTAD)، هنگ کنگ بازترین اقتصاد جهان را برای «تجارت بینالمللی» دارد و ایران در این رتبهبندی، از بستهترین اقتصاد جهان برخوردار است. چالشهای پیش روی ایران را نیز میتوان در نمودار شماره ۳ برجسته کرد که دو پارامتر کلیدی را برای سرمایهگذاران بینالمللی نشان میدهد:
- باز بودن به روی تجارت (اختصاص درصدی از تولید ناخالص داخلی به واردات و صادرات)
- اف دی آی (FDI) (میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشور)
ایران همچنین در مقایسه با سه رقیب کلیدی منطقهای خود، امارات، عربستان و ترکیه، بستهترین اقتصاد را دارد. امارات متحده عربی بالاترین امتیاز را هم از نظر باز بودن اقتصاد و هم از نظر جذب سرمایهگذاری خارجی دارد. اگرچه عربستان سعودی و ترکیه امتیاز کمتری نسبت به امارات دارند، اما همچنان در هر دو شاخص، وضعیت بسیار بهتری از ایران دارند.