وابستگی ایران به فروش غیرقانونی نفت به چین
در میانه اوج گرفتن بحران اقتصادی در ایران آمارهای موجود حکایت از آن دارد که با تضعیف افزاینده ایران در بازار جهانی نفت، جمهوری اسلامی به طور فزاینده‌ای به فروش غیرقانونی نفت به چین وابسته شده است.
تا سال‌های اخیر، ایران یکی از بازیگران اصلی حوزه انرژی جهانی بود. هر گونه اختلال فرضی در تولید نفت ایران یا تهدید ایران برای بستن تنگه هرمز باعث افزایش قیمت انرژی در سراسر جهان می‌شد. اما آمریکا در ظرف یک دهه گذشته موقعیت خود را در صحنه انرژی جهانی با صادرات نفت خام تولیدی WTI (West Texas Intermediate) به اروپا، آسیای جنوب شرقی و حتی خاورمیانه تثبیت کرده است. آمریکا توانسته خود را همچنین به منبع مورد اطمینان گاز طبیعی مایع (LNG) اروپا تبدیل کند. این موضوع با تمایل کاهش وابستگی کشورهای اروپایی به گاز روسیه ارتباط مستقیم دارد.
حرکت ایران در جهت معکوس در نمودار ۱ مشهود است. این نمودار، حجم صادرات رسمی نفت خام ایران در ده سال گذشته را نشان می‌دهد. در دهه گذشته موج نوسانات در بازار صادرات ایران قابل مشاهده است. مذاکرات هسته‌ای برجام در سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۸ به رشد صادرات نفت ایران منجر شد، اما پس از خروج ترامپ از این پیمان این مقدار کاهش یافت. دو عامل دیگر در اینجا را نباید فراموش کنیم:
۱. از دست دادن بازار هند
همانطور که از نمودار ۱ مشخص است، ایران با رشد سریع اقتصاد هند و جمعیت این کشور، موقعیت خود را به عنوان تامین‌کننده نفت خام هند از دست داده است.
لینک نمودار
۲. از دست دادن بازار کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) به دلیل تحریم‌ها
جمعیت کل در ۱۸ کشور سازمان همکاری و توسعه اقتصادی کمتر از جمعیت چین است. با این حال، این کشورها در جهان نقش پر رنگ ژئوپلیتیکی ایفا می‌کنند و قدرت زیادی در سازمانهای چند ملیتی مانند سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، بانک جهانی، ای اف سی، EBRD و ناتو دارند. اگر ایران با کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تجارت نداشته باشد، اهمیت استراتژیک آن ضعیف می‌شود.
دولت ایران برای حل این مسئله چه کار کرده است؟
پاسخ در نمودار ۲ قابل مشاهده است. این نمودار نشان دهنده افزایش فروش مخفی نفت خام به چین است. بر اساس برخی گزارش‌ها، این فروش در ماه‌های اخیر بیش از ۱ میلیون بشکه در روز بوده است. با ترکیب حجم فروش رسمی و غیرقانونی نفت خام، حدود ۷۰ درصد صادرات نفت خام ایران به سمت چین است. هیچ عضو دیگر اوپک به این اندازه به یک خریدار وابسته نیست. این در شرایطی است که گفته می‌شود مقامات سپاه پاسداران و سایر واسطه‌‌های حکومت به دلیل درآمد هنگفت واسطه‌گری، از روش مخفی فروش نفت رضایت دارند. پکن نیز از خرید نفت با تخفیف بالا از واسطه گران خرسند است و به همین دلیل از حکومت ایران حمایت می‌کند.
