۱۴ هزار میلیارد تومان؛ گردش مالی حج تمتع در ایران
برآورد پایگاه داده‌های باز ایران نشان می‌دهد، هم‌زمان با افزایش جمعیت زائران حج تمتع گردش مالی حج در ایران به ۱۴ هزار میلیارد تومان رسیده است. دست‌کم دو نهاد حکومتی، یعنی سازمان حج و زیارت و بعثه، یا نمایندگی رهبر جمهوری اسلامی در این بازار بزرگ مشغول فعالیت‌اند که دست‌کم ساختار اداری - مالی یکی از آنها، یعنی بعثه رهبری، کاملا غیر شفاف است.
تعداد حجاج ایرانی
بنا بر گزارش‌های منابع ایرانی و عربستان، امسال ۸۷ هزار و ۵۵۰ سهمیه برای زائران ایرانی در نظر گرفته شده است. این رقم بیش از ۲ برابر جمعیت زائران حج تمتع سال گذشته و ۲۰ درصد بیشتر از میانگین سالانه تعداد حجاج ایرانی است.
بر اساس آمارهای رسمی طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ جمعیت حجاج ایرانی از سال ۱۳۹۰ حدود ۷۴ هزار نفر در سال بوده است. آمار سال‌های ۱۳۹۵ به دلیل قطع رابطه ایران و عربستان و عدم حضور حجاج ایرانی در مراسم تمتع، و آمار سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به دلیل همه‌گیری کرونا و تعطیلی حج، در محاسبات منظور نشده است.
گردش مالی حج تمتع در ایران
محاسبات پایگاه داده‌های باز ایران نشان می‌دهد مجموع گردش مالی بازار حج شامل هزینه ثبت نام حجاج، هزینه تامین ارز و هزینه در نظر گرفته شده در بودجه سالانه، در مجموع بین ۱۳,۸۰۰ تا ۱۴,۲۰۰ میلیارد تومان است.
۱- هزینه ثبت نام: بر اساس اعلام منابع رسانه‌ای قیمت نهایی شرکت در مراسم حج تمتع ۱۳۹ میلیون تومان تعیین شده است. حاصل ضرب این رقم در جمعیت حجاج ایرانی نشان می‌دهد ارزش مبلغ پرداختی از سوی زائران بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده است.
۲- هزینه تامین ارز: از سوی دیگر دولت ایران برای حجاج سهمیه‌ای ۴۴ میلیون دلاری (۵۰۰ دلار به ازای هر «حاجی») را با قیمت بازار متشکل در نظر گرفته است. متوسط اختلاف قیمت دلار در بازار آزاد و بازار متشکل در خرداد ماه، بیش از ۸,۲۰۰ تومان است، اما اگر متوسط ارز هر زائر را همان سقف ۵۰۰ دلار در نظر بگیریم، میزان گردش مالی تامین ارز حج امسال با احتساب میانگین قیمت بازار متشکل در خرداد ماه (۴۱,۷۹۷ تومان) حدود ۱۸۳۰ میلیارد تومان و با میانگین قیمت بازار آزاد (۴۹,۹۹۸ تومان) حدود ۲۱۸۸ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
۳- بودجه دولتی: برای محاسبه گردش مالی حج تمتع در ایران، باید بودجه اختصاصی حج و زیارت را نیز بررسی کرد.
در قانون بودجه سال ۱۴۰۲، دو ردیف مرتبط با حج در نظر گرفته شده، اول ردیف اختصاصی سازمان حج و زیارت به ارزش ۳۳/۸ میلیارد تومان و دوم بودجه نمایندگی ولی فقیه یا همان بعثه رهبری در حج و زیارت است که اعتبارات آن در بودجه امسال ۱۵/۱ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.
طبق مستندات بودجه بخش اعظم بودجه سازمان حج و زیارت هزینه حقوق کارمندان این سازمان می‌شود که زیرمجموعه اداری وزارت ارشاد است. مشخص نیست اعتبارات جاری بعثه رهبری برای چه اموری هزینه می‌شود. بعثه رهبری علاوه بر بودجه عمومی به منابع مالی نامشخص نیز دسترسی دارد که مانند سایر سازمان‌های زیر نظر رهبری، هیچ اطلاعات عمومی و شفافی از آنها در دست نیست.
بررسی‌های پایگاه داده‌های باز ایران روی قوانین بودجه سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد طی ۱۲ سال گذشته در مجموع ۱۵۴ میلیارد تومان از منابع عمومی بودجه در اختیار سازمان حج و زیارت و بعثه رهبری در امور حج و زیارت قرار گرفته است.
اگر ارزش این رقم را با احتساب نرخ تورم به قیمت روز محاسبه کنیم مجموع ارزش بودجه اختصاصی حج و زیارت در ۱۲ سال گذشته به بیش از ۴۹۵ میلیارد تومان می‌رسد.
اگر ارزش بودجه‌های سالانه حج را با احتساب متوسط قیمت دلار آزاد در هر سال محاسبه کنیم، ارزش بودجه ۱۲ سال گذشته حج به حدود ۱۶ میلیون دلار می‌رسد.
بررسی آمارهای یک دهه گذشته و مقایسه جمعیت حجاج ایرانی به نسبت کل حجاج نشان می‌دهد، سهم ایران از حج تمتع بین ۲/۲ تا ۳/۴ درصد کل حجاجی است که در مراسم سالانه حج شرکت می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران امیدوار است بعد از بهبود روابط با عربستان سهمیه حجاج ایرانی را افزایش دهد.