فاجعه نفت کوره ایران: خسارات زیست محیطی و تجاری
ایران از ژانویه ۲۰۲۰ برای فروش نفت کوره خود با مشکل مواجه بوده و در نتیجه آن را در نیروگاه‌های برق خود می‌سوزاند. این اقدام به ویژه در ماه‌های زمستان به آلودگی شدید هوا در شهرهای مختلف منجر شده است. همچنین ایران برای انجام تعهدات خود در قبال شرکت‌های کشتیرانی بین‌المللی، نفت کوره با گوگرد پایین‌تر وارد می‌کند که یک بحران‌های تجاری به بار می‌آورد.
سازمان بین‌المللی دریانوردی (آی ام او) یک سازمان زیرمجموعه سازمان ملل متحد است که کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از آلودگی کشتی‌ها، «مارپول»، را سازمان‌دهی می‌کند. «مارپول» کنوانسیون بین‌المللی اصلی پیشگیری از آلودگی دریایی، توسط کشتی‌ها است. در اکتبر ۲۰۱۶، «آی ام او» کاهش محتوای گوگرد برای سوخت دریایی از ۳/۵ به ۰/۵ درصد وزنی را تأیید کرد. این مصوبه اول ژانویه ۲۰۲۰ در جهان اجرا شد. تاثیر این تصمیم بر صنایع پالایشگاهی، روشن بود. پالایشگاه‌ها می‌بایست نفتِ کوره مورد نیاز را با مقدار گوگرد کمتری در زمان مقتضی تامین می‌کردند. دفع مازاد نفت کوره سنگین با محتوای گوگرد بالاتر نیز ناممکن شد؛ چرا که امکان فروش آن به عنوان مازوت دریایی، به خاطر همان مصوبه، دیگر امکان پذیر نبود.
به طور کلی، وابستگی متقابلی میان صنایع پالایشی و کشتیرانی وجود دارد. صنعت کشتیرانی متکی به تامین نفت کوره در پالایشگاه‌های نفت است و پالایشگاه‌ها نیز به صنعت کشتیرانی برای استفاده از فرآورده نفتی خود که فروش آن به بازارهای دیگر دشوار است، متکی هستند. تولید نفت کوره سنگین جهانی در سال ۲۰۱۸ بیش از ۴۰۰ میلیون تن در سال بود و نزدیک به ۵۰ درصد آن توسط صنعت کشتیرانی مصرف می‌شد. در بسیاری از کشورها، ژنراتورهای برق به دلیل نگرانی‌های مربوط به آلودگی هوا، به جای نفت کوره، گاز طبیعی می سوزاندند. این تغییر، پالایشگاه‌های نفت را به صنعت کشتیرانی وابسته‌تر کرد؛ در نتیجه پالایشگاه‌های نفت جهان ناچار به ایجاد تغییراتی کم سابقه و پرهزینه شدند. نتیجه این تغییرات کاهش تولید نفت کوره سنگین و تولید بیشتر ترکیبات سبک‌تر و حاوی گوگرد کمتر مانند گازوئیل و سوخت هواپیما بود. اما ایران هیچگاه سرمایه گذاری کافی در این زمینه انجام نداد و نفت کوره بی‌کیفیت و با گوگرد بسیار بالای خود را به نیروگاه‌های برق خود فرستاد.
تعاریف کلی درجات مختلف نفت کوره عبارتند از:
ULSFO یا «نفت کوره با گوگرد فوق‌العاده کم»: نفت کوره با حداکثر گوگرد ۰/۱ درصد
VLSFO یا «نفت کوره با گوگرد بسیار کم»: نفت کوره با حداکثر گوگرد ۰/۵ درصد
LSFO یا «نفت کوره با گوگرد کم»: نفت کوره با حداکثر گوگرد ۱/۰ درصد
HSFO یا «نفت کوره با گوگرد بالا»: نفت کوره با حداکثر گوگرد ۳/۵ درصد
در مقایسه با نفت خام برنت یا WTI، نفت خام ایران، حاوی گوگرد بالا و سرشار از نفت کوره یا مازوت است. از ژانویه ۲۰۲۰، بازار محدودی برای نفت کوره با گوگرد بالای ایران وجود دارد. ایران یکی از امضاکنندگان ضمیمه ششم «آی ام او» است و بنابراین باید نفت کوره منطبق با استاندارد «آی ام او» به کشتی‌هایی که به بنادرش می‌آیند، عرضه کند.
پالایشگاه‌های ایرانی عمدتاً به تولید نفت کوره با گوگرد بالا ادامه دادند و آن را با قیمت کمتر می‌فروشند. کارشناسان بر این باورند که تنها پالایشگاه نفت اراک می‌تواند نفت کوره با گوگرد بسیار کم، آن هم تنها ۱۵,۰۰۰ تن در ماه، تولید کند. در حالی که تقاضای نفت کوره با گوگرد بسیار کم در ایران حدود ۱/۵ میلیون تن در سال، یعنی ۱۲۵,۰۰۰ تن در ماه است (نمودار شماره ۱ را ببینید).
قیمت نفت کوره با گوگرد بسیار کم در بازارهای جهانی حدود ۳۰ درصد بالاتر از نفت کوره با گوگرد بالا است (شکل شماره ۲ را ببینید).
لینک نمودار
اگرچه دولت ایران آمار روشنی در این زمینه منتشر نمی‌کند، اما برآورد می‌شود ایران ماهیانه بیش از ۷۰ میلیون دلار برای واردات نفت کوره با گوگرد بسیار کم، هزینه می‌کند که معادل ۹۰۰ میلیون دلار در سال است. به نظر می‌رسد دولت ایران این بحران نفتی-اقتصادی را پذیرفته است و نفت کوره با گوگرد بالای خود، که تقاضای جهانی ندارد را در نیروگاه‌های برق خود می‌سوزاند و باعث آلودگی بسیار زیاد هوا می‌شود.