زورگیری و سرقت در ایران: از قاپ‌زنی و تهدید تا جیب‌بری
در پاسخ به فراخوان پایگاه داده‌های باز ایران درباره زورگیری و سرقت در ایران نزدیک به دو سوم از پاسخگویان می‌گویند موبایل، کیف یا وسایل دیگر آن‌ها در کوچه و خیابان دزدیده شده است. ۳۹ درصد از این سرقتها، از طریق قاپ‌زنی انجام شده است و ۲۷ درصد از طریق تهدید کردن. پول یا وسایل زنان بیشتر از طریق قاپ‌زنی ربوده شده ولی مردان بیشتر از طریق تهدید زورگیری شده‌اند. ۷۰ درصد از کسانی که دچار سرقت و زورگیری شده‌اند، می‌گویند در جریان این حادثه زخمی شده یا آسیب بدنی دیده‌اند. در بین کسانی که در ارتباط با این سرقتها شکایت کرده‌اند، فقط ۵ درصد می‌گویند شکایت آن‌ها به نتیجه رسیده است.
*****
به نظر می‌رسد برداشت عمومی از وضعیت اجتماعی، نشانگر افزایش جرایم، از جمله جرایم خرد و افزایش سرقت و زورگیری است. آمار و ارقام جسته و گریخته و ثبت شده تا حدی موید این برداشت است.
روند سرقت در ایران در دهه ۱۳۹۰ با فراز و فرودهایی در مجموع رو به افزایش بوده است. اطلاعات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد میزان سرقت در سال ۱۳۹۸ نسبت به اوایل دهه، دو برابر شده است. از جمله شیوههای سرقت که رو به افزایش بوده، شیوه زورگیری است. یعنی آن نوع سرقت‌هایی که در فضاهای عمومی، در کوچه و خیابان، با اعمال زور و تهدید و با قاپیدن همراه است.
آمار متفاوتی که در این زمینه وجود دارد، نشان‌دهنده افزایش این شیوههای سرقت است. جانشین نیروی انتظامی سال گذشته اعلام کرد که در پنج ماهه اول آن سال نسبت به مدت مشابه سال قبل، سرقت موتورسیکلت ۱۴ درصد، اتومبیل ۱۰ درصد، و کیف‌قاپی ۱۰ درصد افزایش یافته است. برخی مقامات انتظامی گفته‌اند بیش از ۹۰ درصد قاپ‌زنی‌ها مربوط به سرقت موبایل بوده است. گرچه برخی کارشناسان، رشد موارد سرقت را به وضعیت اقتصادی مرتبط می‌دانند، نیروی انتظامی زورگیری و از جمله قاپیدن موبایل را ناشی از افزایش قیمت تلفن همراه و عدم رعایت نکات ایمنی از سوی شهروندان قلمداد می‌کند.
گذشته از خود پدیده سرقت، بخشی از این سرقتها در فضای عمومی با اعمال خشونت انجام می‌شود. چیزی که مردم آن را معمولا با اصطلاح زورگیری بیان می‌کنند. این نوع سرقتها علاوه بر خسارات مادی و جسمانی، هم پیامدهای روانی-شخصی دارد و هم پیامدهای اجتماعی از جمله افزایش عدم احساس امنیت.
بسیاری از کسانی که دچار زورگیری و سرقت شده‌اند، برای شکایت به مراجع قضایی پناه می‌برند. اما مشخص نیست چند درصد از شکایت‌ها به نتیجه می‌رسد. پلیس می‌گوید از مجموع سرقت‌هایی که گزارش می‌شود بالغ بر ۶۵ درصد آن کشف می‌شود.
آمار‌ها و اطلاعات پراکنده و نامرتب درک مشخصی از میزان و چگونگی سرقتها و زورگیری‌ها را نشان نمی‌دهد. یا افراد به طور مستقیم چنین تجربه‌های را از سر گذرانده‌اند یا به صورت غیر مستقیم و گاه از طریق رسانه‌های همگانی و اجتماعی از این اتفاقات با خبر می‌شوند. با توجه به نبود تصویر روشنی از کمیت و کیفیت سرقت و زورگیری، پایگاه داده‌های باز ایران طی یک فراخوان چند پرسش را در این زمینه با ایرانیانی که در فضای مجازی حضور دارند، در میان گذاشته است. نتایج به دست آمده می‌توان گوشه‌ای از وضعیت حوادث مرتبط با سرقت و زورگیری را در جامعه ما برملا کند.
این فراخوان برای حدود یک ماه از ۲۱ دی‌ماه تا ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ در دسترس کاربران بود. در این فاصله، ۱,۰۱۲ نفر از کاربران فضای مجازی به پرسش‌های این فراخوان پاسخ داده‌اند. ۹۵ درصد از پاسخ‌دهندگان به این فراخوان در مناطق شهری و ۵ درصد باقی در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. پاسخگویان در ۳۱ استان کشور پراکنده بوده‌اند. بیشترین پاسخ‌دهندگان می‌گویند ساکن تهران هستند. کمترین میزان پاسخگویان ساکن استان‌های زنجان، ایلام و خراسان شمالی بوده‌اند. میانگین سنی پاسخگویان ۳۵ سال بوده است. ۶۶ درصد از پاسخگویان مرد و ۳۳ درصد زن بوده‌اند. ۱ درصد دیگر برای اشاره به جنسیت خود از گزینه «سایر» استفاده کرده‌اند.
برای اطلاع از نتایج کلی این پاسخ‌ها کافی است گزارش کوتاه زیر را بخوانید و یا نمودارها را ببینید:
میزان زورگیری و سرقت
- حدود ۶۴ درصد از پاسخگویان می‌گویند موبایل، کیف یا وسایل دیگری از آن‌ها در کوچه و خیابان دزدیده شده است.
- از نظر جنسیتی تفاوت آماری معنی‌داری بین زنان و مردانی که در کوچه و خیابان دچار سرقت یا زورگیری شده‌اند، وجود ندارد.
- افراد بالای ۴۰ سال بیشتر از افراد زیر ۴۰ سال دچار سرقت و زورگیری در کوچه و خیابان شده‌اند.
- شهرنشینان بیش از روستاییان دچار سرقت و زورگیری شده‌اند.
شیوه زورگیری و سرقت - بیشترین میزان سرقتها، ۳۹ درصد، از طریق قاپ‌زدن انجام شده است و ۲۷ درصد از طریق تهدید کردن. ۱۸ درصد از سرقتها با شیوه جیب‌بری بوده و ۱۶ درصد از سرقتها به شیوههای متفرقه دیگر.
- ۳۹ درصد از پاسخگویان می‌گویند که با قاپ زدن وسایل‌شان را از دست داده‌اند و ۲۷ درصد با تهدید کردن. به عبارت دیگر ۶۶ درصد از پاسخگویان دست کم یک بار دچار زورگیری شده‌اند.
- سه چهارم از سرقت‌های انجام شده به شکل زورگیری بوده است. ۴۴ درصد از پاسخگویان می‌گویند موبایل، کیف یا وسایل دیگری از آن‌ها در کوچه و خیابان قاپ زده شده و ۳۱ درصد می‌گویند با تهدید این وسایل را از دست داده‌اند.
- پول یا وسایل زنان (بیشتر از مردان) از طریق قاپ زنی و جیب بری ربوده شده ولی مردان بیشتر از زنان از طریق تهدید شدن زورگیری شده‌اند.
- از نظر سنی نیز میان قربانیان سرقت و زورگیری تفاوت‌هایی وجود دارد. قاپ زدن بیشتر در مورد افراد ۴۰ سال به بالا اعمال شده است. جیب‌بری بیشتر افراد زیر بیست سال و بین بیست تا چهل سال عملی شده است. افراد بین بیست تا چهل سال . نیز کمتر از بیست سال بیشتر از دیگران تهدید شده‌اند.
موارد زورگیری و سرقت
- یک سوم پاسخگویان می‌گویند در جریان این سرقتها موبایل‌شان ربوده شده است. ۱۹ درصد پول‌شان و ۱۴ درصد کیف خود را از دست داده‌اند.
- طلا، زیورآلات، دوچرخه، موتور و ماشین و لباس از دیگر وسایل عمده‌ای است که پاسخگویان می‌گویند در جریان سرقتها از دست داده‌اند.
- بیشترین موارد سرقت به ترتیب عبارت بوده است از: موبایل (۶۳/۴ درصد)، پول (۳۷/۱ درصد) و کیف (۲۷/۴ درصد).
نمودار زیر ترتیب موارد سرقت را به درصد نشان می‌دهد.
* از آن جا که افراد بیش از یک مورد پول یا وسایل خود را در جریان سرقت و زورگیری از دست داده‌اند، جمع موارد بیش از ۱۰۰ درصد است.
- از زنان بیشتر طلا، زیورآلات، پول و کیف به سرقت رفته است و از مردان بیشتر موبایل و دوچرخه و موتور. در سایر موارد سرقت تفاوت چشمگیری میان زنان و مردان دیده نمی‌شود.
- روستاییان بیشتر دچار سرقت پول، کیف و لباس شده‌اند در حالی که از شهری‌ها بیشتر موبایل و ماشین سرقت شده است.
آسیب دیدن از زورگیری
- ۷۰ درصد از کسانی که دچار سرقت و زورگیری شده‌اند، می‌گویند در جریان این حادثه زخمی شده‌اند یا آسیب بدنی دیده‌اند.
شکایت و پیگیری قضایی
- ۶۷ درصد از پاسخگویان می‌گویند به خاطر این که دچار سرقت یا زورگیری شده‌اند، به قوه قضاییه شکایت کرده‌اند.
- جالب این جاست که تنها ۵ درصد از پاسخگویان می‌گویند شکایت آن‌ها به نتیجه رسیده و ۹۵ درصد دیگر شکایت‌‌شان به نتیجه نرسیده است.