«توافق ۴۰ میلیارد دلاری انرژی» ایران و روسیه، از تبلیغات تا واقعیتها؟
خبرگزاریهای مختلف چندی پیش گزارش دادند که شرکت ملی نفت ایران و غول انرژی دولتی روسیه، گازپروم (Gasprom)، قراردادی به ارزش ۴۰ میلیارد دلار (۱,۱۰۰ هزار میلیارد تومان به نرخ ارز فعلی) امضا کردهاند. این قرارداد به امضای محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، و ویتالی مارکلوف، معاون کمیته مدیریت گازپروم رسیده است. عجیب است که چنین توافقنامه بزرگی در طول یک کنفرانس تلفنی، و نه حضوری، امضا شده است.
همه کارشناسان اذعان میکنند که بخش انرژی ایران به شدت نیازمند سرمایهگذاری خارجی است. در نوامبر ۲۰۲۱، رسانههای محلی به نقل از جواد اوجی، وزیر نفت، گزارش کردند که صنایع نفت و گاز ایران به سرمایهگذاری فوری، حدود ۱۶۰ میلیارد دلار نیاز دارد تا کشور نیازمند واردات نفت و گاز نباشد. با این حال، آنچه با روسها امضا شد، یک تفاهمنامه بود و نه یک قرارداد الزام آور. تحلیل اجزای اصلی تفاهم نامه امضا شده با گازپروم را در اینجا می خوانید:
- گازپروم قرار است به ایران در توسعه میدانهای گازی مانند کیش و پارس شمالی کمک کند. همچنین گازپروم قبول کرده است که به ایران برای بهبود تولید در میدان گازی پارس جنوبی کمک کند. این یک تصمیم استراتژیک بسیار عجیب از سوی گازپروم است، زیرا این شرکت به طور مستقیم با ایران در بازارهای گاز ترکیه و دیگر بازارها رقابت میکند. روسیه دارای دو خط لوله گاز به ترکیه و رقیب مستقیم ایران است. معلوم نیست چرا گازپروم باید به ایران برای رقابت در همان بازارها کمک کند.
- در بخش دیگری از این تفاهمنامه، گازپروم نفت که شرکت تابعه گازپروم است، برای توسعه شش میدان نفتی به ایران پیشنهاداتی داده است. از زمان حمله به اوکراین و تحریمهای غرب بر صادرات نفت روسیه به اروپا، روسیه صادرات نفت خود را از طریق بنادر شرقی خود به چین متمرکز کرده است. گزارشها حاکی از آن است که ایران به دلیل تخفیفهای سنگینی که شرکتهای نفتی روسیه به خریداران چینی ارائه کردهاند، از بسیاری از معاملات نفتی با چین بازمانده است. باز هم معلوم نیست چرا روسیه به ایران کمک میکند تا در بازارهای نفتی خود رقابت کند.
- گازپروم همچنین قرار است به ایران برای آغاز صادرات گاز طبیعی مایع کمک کند. ایران برای سالها آرزوی صادرات گاز طبیعی مایع خود را داشته است. بسیاری از همسایگان عرب ایران از جمله عمان، قطر و امارات، این صادرات را دارند. با این حال، ایران در شروع پروژههای گاز طبیعی مایع شکست خورده است زیرا به دلیل تحریمهای ایالات متحده نمیتواند به فناوری گاز طبیعی مایع دسترسی پیدا کند. روسیه فناوری گاز طبیعی مایع خود را ندارد، اما گاز طبیعی مایع خود را صادر میکند. بنابراین، با فرض اینکه روسیه مایل است به ایران برای رقابت در بازارهای گاز طبیعی مایع کمک کند، چگونه این کشور میتواند از ایران حمایت کند در حالی که فناوری آن را ندارد؟
شرکت ملی نفت ایران فاقد منابع مالی نقد است که باعث کند شدن پروژهها میشود. در حالی که روسیه تحریم شده است و نمیتواند برای پروژههای خود به ارز نقد دسترسی پیدا کند، بسیار سوال برانگیز است که چرا شرکت ملی نفت ایران با روسیه تفاهم نامه ۴۰ میلیارد دلاری امضا میکند.
در بخش نفت و گاز، شرکتهای روسی توافقنامههای بدون دستاورد بسیاری را با ایران امضا کردهاند. مثلا گازپروم بخشی از کنسرسیوم توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی در کنار توتال فرانسه و پتروناس مالزی بود. اما گازپروم از این پروژه خارج شد. سایر شرکتهای روسی مانند لوک اویل نیز در ایران تفاهمنامههای بدون دستاورد زیادی را امضا کردهاند. یک شرکت دولتی روسی، زاروبژنفت (Zarubezhneft)، در سال ۲۰۱۷، یک تفاهمنامه ۶ میلیارد دلاری امضا کرد، اما هیچ اقدام عملی در این مورد انجام نداد. تفاهمنامه اخیر بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم همزمان با سفر ولادیمیر پوتین به ایران در ژوئیه ۲۰۲۲ امضا شده است.