سهم عظیم بسیج و گروه‌های «جهادی» از بودجه کشور
بررسی‌های داده‌های باز ایران نشان می‌دهد که در بودجه سال ۱۴۰۲ دست کم ۵,۷۰۰ میلیارد تومان برای منابع مالی سازمان بسیج، بسیج سازندگی و گروه‌های «جهادی» مرتبط با آن در نظر گرفته شده است؛ این نهادها تحت عنوان فعالیت‌های داوطلبانه، در چارچوب و خارج از بودجه از مزایای دیگری نیز برخوردار هستند.
لینک نمودار
در لایحه بودجه ۱۴۰۲، مبلغ ۲,۸۲۶ میلیارد تومان برای «سازمان بسیج» در نظر گرفته شده که تحت عنوان ردیف اختصاصی شماره ۱۱۱۳۱۳ در جدول اعتبارات دستگاه‌های اجرایی آمده است. تشکیلات بسیج به جز این مورد، دو ردیف ثابت دیگر نیز در بودجه سالانه دارد. ردیف ۱۱۱۳۸۲، تحت عنوان «تقویت بنیه دفاع و امنیتی بسیج» و ردیف ۱۱۱۳۹۰ تحت عنوان «بسیج سازندگی» که در لایحه بودجه ۱۴۰۲ در مجموع ۳۷۶ میلیارد تومان را به خود اختصاص داده است.
اما خارج از ردیف‌های ثابت در بودجه متفرقه امسال نیز ۱,۰۹۲ میلیارد تومان به تشکیلات بسیج و گروه‌های جهادی اختصاص یافته است: یکی با عنوان «محرومیت‌زدایی» به ارزش ۹۰ میلیارد تومان و دیگری با عنوان «پروژه‌های عمرانی گروه‌های جهادی» به مبلغ ۱,۰۰۲ میلیارد تومان.
با این حال، منابع مالی اختصاص یافته به بسیج محدود به موارد ذکر شده نمی‌شود. اعداد و ارقام ردیف‌ها ممکن است در جریان تصویب قانون بودجه که جداول آن تا زمان انتشار این گزارش منتشر نشده، در مجلس تغییر کرده و یا اضافه شده باشند. اما بررسی متن و تبصره‌های قانون بودجه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد علاوه بر ردیف‌های بودجه در تبصره‌های بودجه نیز مزایای دیگری برای بسیج در نظر گرفته شده است.
لینک جدول
نام بسیج و گروه‌های جهادی به طور مشخص در ۶ بند از تبصره‌های ۲۰ گانه بودجه امسال ذکر شده است.
۱- اولین مورد بند «ک» تبصره یک است. در این بند به وزارت نفت تکلیف شده معادل ۷ درصد از مجموع ۲۰ هزار میلیارد تومان قیر رایگان در نظر گرفته شده برای دستگاه‌های اجرایی را در اختیار بسیج سازندگی قرار دهد. در این تبصره آمده تا این قیر را صرف « آسفالت راه‌های بین مزارع، پاسگاه‌های انتظامی، پایگاه‌های مقاومت بسیج، گلزار شهدا، باغ موزه و یادمان‌های دفاع مقدس، پایگاه‌های شکاری و پادگانهای نظامی و مجتمع‌های مسکونی نظامی و اداری» کند. ارزش این تبصره برای بسیج معادل ۱,۴۰۰ میلیارد تومان از منابع مالی است.
۲- در بند «ق» تبصره ۶، بسیج، گروه‌های جهادی، نیروهای داوطلب بسیجی و به طور کلی بسیج سازندگی از پرداخت «عوارض و مالیات ارزش افزوده پرداختی بابت خرید کالاها و خدمات کلیه طرح (پروژه)های زودبازده و عام‌المنفعه» معاف شده‌اند.
۳- بند «م» تبصره ۱۰، به شورای برنامه‌‌ریزی و توسعه استان‌ها اجازه داده شده تا ۵ درصد اعتبارات عمرانی خود را برای «احداث، تکمیل، بازسازی و تجهیز رده‌های انتظامی و بسیج» هزینه کنند.
۴- در بند «س» تبصره ۱۱، وزارت راه و شهرسازی مکلف شده زمین مورد نیاز برای «احداث پاسگاه، کلانتری، پایگاه و حوزه‌های مقاومت و سالن‌های فرهنگی ورزشی بسیج را در طرح‌های مسکن مهر، مسکن ملی و بازآفرینی شهری» به صورت رایگان در اختیار نیروی انتظامی و بسیج قرار دهد.
۵- در جزء ۴ بند «الف» تبصره ۱۶ نیز سازمان بسیج سازندگی، به همراه کمیته امداد، بهزیستی و ستاد کل نیروهای مسلح، به عنوان دستگاه متولی برای معرفی افراد برای دریافت جهیزیه و وام ازدواج و فرزندآوری معرفی شده است. ارزش کل این تسهیلات ۵۰ هزار میلیارد تومان است، اما صرف نظر از ارزش مالی، این تبصره زمینه مناسبی برای گسترش حوزه نفوذ اجتماعی بسیج، از طریق گروکشی وام و تسهیلات برای اقشار کم‌درآمد فراهم می‌کند.
برآورد ارزش این مزایا با اطلاعات موجود امکان‌پذیر نیست، اما به نظر می‌رسد سهم بسیج از منابع عمومی حاصل از فروش نفت و مالیات و… بالغ بر هزاران میلیارد تومان است. رقمی که باید به آن درآمدهای نامشخص فعالیت‌های عمرانی تشکیلات بسیج سازندگی را هم اضافه کرد.
بر اساس قانون تصویب شده سال ۱۳۸۶ مجلس، سازمان بسیج سازندگی به عنوان «مجری طرح‌های عمومی و دولتی» معرفی و به دستگاه‌های اجرایی توصیه شده با این تشکیلات همکاری کنند. به دلیل عدم شفافیت مشخص نیست، حجم قراردادها و درآمدهای ناشی از فعالیت‌های عمرانی بسیج چقدر است، اما آنچه مسلم است، اعداد و ارقام بودجه بسیج بیشتر از بسیاری از نهادها و وزارتخانه‌های دولتی است. این تشکیلات که روی کاغذ یک سازمان داوطلبانه است، ولی در واقعیت سهم آن از منابع بودجه کشور بیشتر از نهادهایی مانند نهاد ریاست جمهوری، مجلس، مجموعه وزارت کشور، مجموعه وزارت خارجه، وزارت علوم، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت راه و شهرسازی است.