۹۷ درصد مساحت ایران درگیر خشکسالی
داده‌های رسمی دولت ایران نشان می‌دهد که ۹۷ درصد مساحت کل کشور با درجات مختلف خشکسالی بلندمدت دست‌به گریبان است. بنا بر تازه‌ترین آمار مرکز ملی خشکسالی، با وجود گذشت یک سال نسبتا خوب، همچنان قریب به اتفاق مناطق ایران، به دلیل کاهش بارندگی و افزایش دما گرفتار خشکسالی بلندمدت هواشناسی‌اند.
مساحت خشکسالی در دوره بلندمدت ۱۰ ساله
- ۳ استان البرز، سمنان و یزد: ۱۰۰ درصد
- ۱۳ استان: بیش از ۹۹ درصد
- ۸ استان: بین ۹۵ تا ۹۹ درصد
- ۵ استان بین ۹۰ تا ۹۵ درصد
تنها در چهار استان کردستان، آذربایجان غربی، لرستان، همدان و کهگیلویه و بویراحمد، درصد مساحت خشکسالی کمتر از ۹۰ درصد است.
اما وضعیت کلی خشکسالی در سال گذشته به مراتب بهتر از دوره ۱۰ ساله است. اگر نقشه بالا را ورق بزنید در تصویر دوم، درصد مساحت خشکسالی در دوره ۱۲ ماه منتهی به فروردین ۱۴۰۲ نشان داده می‌شود. در این دوره اگرچه وضعیت در مناطق مرکزی و شمالی به نسبت دوره ۱۰ ساله تغییری نکرده، اما در اوضاع در جنوب شرقی کمی و در غرب کشور بسیار بهتر از درازمدت است.
در این دوره در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال بختیار به ترتیب ۱۱ و ۲۰ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی خفیف بوده است. اما همچنان سطح اکثر استان‌ها (۱۸ استان) بیش از ۹۰ درصد و سه استان البرز، تهران و قم بیش از ۱۰۰ درصد مساحت‌شان شاهد خشکسالی بوده است.
در گزارش‌های مرکز ملی هواشناسی خشکسالی چهار درجه خشکسالی شامل خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید وجود دارد. بر این اساس ۱۸ درصد مساحت کشور گرفتار خشکسالی بسیار شدید و حدود ۵۱ درصد گرفتار خشکسالی شدید در یک دوره ده ساله است. در طول سال گذشته این نسبت برای خشکسالی بسیار شدید ۲۱ درصد و برای خشکسالی شدید حدود ۲۷ درصد است. آماری که نشان می‌دهد همزمان با کاهش سطح درگیر خشکسالی شدید، در عوض سطح خشکسالی بسیار شدید هم افزایش نسبی داشته است.
در رده‌بندی خشکسالی بسیار شدید ۱۰ ساله استان‌های گلستان، اردبیل و سمنان با نسبت ۵۲ تا ۵۶ درصد خشکیده‌ترین استان‌های کشورند. استان‌های جنوبی بهترین وضع را دارند.
در دوره یک ساله قزوین با سطح ۸۰ درصد از کل مساحت بیش از سایر استان‌ها با خشکسالی بسیار شدید روبه‌رو بوده است. به جز قزوین استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی، گیلان، مازندران و البرز هم با نسبت ۵۴ تا ۷۴ درصد کل مساحت بیشترین سطح درگیری با خشکسالی شدید را داشته‌اند.
اما در این میان نکته جالب توجه سطح بسیار محدود ترسالی و نرمال به خصوص در دوره ۱۰ ساله است. در دوره ۱۰ ساله تنها ۳ درصد از کل مساحت کشور وضعیت نرمال و تنها ۰/۳ درصد شاهد ترسالی بوده است. در دره یک ساله وضعیت کمی بهتر است. در این دوره ۱۲ درصد کل کشو وضعیت نرمال دارد و کمی بیش از یک درصد هم شاهد ترسالی بوده است.
با این حال اوضاع، به خصوص در یک سال گذشته در برخی استان‌ها خوب بوده است. به عنوان نمونه استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و همچنین چهارمحال و بختیاری در ۱۲ ماه منتهی به فروردین ۱۴۰۲ شاهد ترسالی در ۸۰ تا ۹۰ درصد مساحت کل استان بوده‌اند. در دوره ۱۰ ساله نسبت ترسالی در هیچ کدام از استان‌ها بیشتر از ۱۸ درصد نیست.
در گزارش مرکز ملی خشکسالی، وضعیت ۱۰ ساله به تفکیک حوضه‌های آبریز اصلی نیز ذکر شده است. چنانکه پیدا است وضعیت در حوضه «مرزی شرق» به مراتب بحرانی‌تر از سایر حوضه‌ها است. ۹۹/۵ درصد مساحت این حوضه درگیر درجات مختلف خشکسالی بوده که سهم خشکسالی بسیار شدید و شدید بیش از ۷۵ درصد است.
از آن سو حوضه آبریز دریاچه ارومیه وضعیت نسبتا بهتری داشته، به گونه‌ای که ۱۵/۵ سطح این حوزه شرایط نرمال و ترسالی داشته است.
شاخص خشکسالی SPEI یک شاخص هواشناسی است که بر اساس مقایسه بارندگی و دما به نسبت دوره‌های بلندمدت محاسبه می‌شود، اما بحران خشکیدگی در ایران فراتر از خشکسالی آب و هوایی و ناشی از مصرف و برداشت بالای منابع آبی تجدیدپذیر است. چنانکه در نمودار بالا پیدا است، طی ۱۰ سال گذشته حوضه آبریز ارومیه، حتی به نسبت حوضه دریای مازندران و خلیج فارس از نظر هواشناسی شرایط بهتری به نسبت نرمال داشته است، اما وضعیت بحران آب در پایین‌دست این حوضه بیش از سایر مناطق کشور خودنمایی کرده است؛ بحرانی که داده‌ها نشان می‌دهد بیش از آنکه ناشی از افزایش دمای هوا و کاهش بارندگی باشد، ناشی از برداشت بی‌رویه منابع آبی برای مصارف عمدتا کشاورزی و باغ‌داری است.