ناتوانی صندوق سرمایه ایران در تامین مالی نسل‌های آینده
صندوق‌های سرمایه «صندوق‌های روز مبادا» هستند که کشورهای نفت خیز را در مقابل شوک‌های اقتصادی بیمه می‌کنند. هرچند دارایی‌های صندوق ایران نسبتا بالاست ولی نیازهای جمعیت رو به رشد خود را برطرف نمی‌کند. در مقایسه با همسایگان تولیدکننده نفت، صندوق سرمایه ایران پایین‌ترین عملکرد را در منطقه دارد. به طوری که برای مثال، سرانه آن تقریبا ۸۰۰ برابر کمتر از صندوق قطر است.
وقتی قیمت نفت در سال ۱۹۸۶ و ۱۹۹۸ سقوط کرد، کشورهای صادرکننده نفت اهمیت ذخیره‌سازی برای روز مبادا را درک کردند. این شوک‌های قیمت، درآمدهای دولتی را به شدت کاهش دادند و مشکلات سیاسی-اقتصادی زیادی برای کشورهای صادرکننده نفت ایجاد کردند. در هر دو مورد در هنگام افزایش قیمت نفت، دولت‌ها به طور فزاینده‌ای بر پروژه‌های زیرساختی تمرکز کردند که باعث ایجاد تورم شد. پس از این رویدادها، اکثر کشورهای صادرکننده نفت، صندوق‌های ثروت راه‌اندازی کردند که برای پس انداز درآمد اضافی در زمانی است که قیمت نفت و گاز گران است. این صندوق‌ها به عنوان یک صندوق پس‌انداز برای نسل‌های آینده عمل می‌کنند و تور ایمنی برای اقتصاد ایجاد می‌کنند.
معروف‌ترین صندوق ثروت متعلق به نروژ است که بزرگترین تولیدکننده نفت و گاز در اروپاست. هدف این صندوق اطمینان از مدیریت کوتاه و بلند مدت بهینه از درآمدهای منابع نفت و گاز نروژ است. نام رسمی این صندوق «صندوق پس‌انداز دولتی جهانی» است. این صندوق در سال ۱۹۹۰، کمی پس از شوک قیمتی نفت سال ۱۹۸۶، تاسیس شد.
تمامی کشورهای تولیدکننده نفت خاورمیانه نیز صندوق‌های مشابهی را راه‌اندازی کرده‌اند. عربستان سعودی یک صندوق بزرگ به نام «صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF)» دارد. امارات متحده نیز چندین صندوق دارد که برخی از آن‌ها در مالکیت امارات هستند (مانند شرکت سرمایه‌گذاری فجیره) و برخی از آن‌ها به عنوان مسئول دارایی‌های فدرال عمل می‌کنند (مانند سازمان سرمایه‌گذاری امارات).
ایران در سال ۱۹۹۹ صندوقی به نام «صندوق تثبیت نفت ایران» راه‌اندازی کرد. این صندوق نسبتا کوچک است و تقریبا ۲۵ میلیون دلار دارایی دارد. پس از آن، در سال ۲۰۱۱، یک صندوق بسیار بزرگ به نام «صندوق توسعه ملی ایران (NDFI)» راه‌اندازی شد که تخمین زده می‌شود که حدود ۱۳۹ میلیارد دلار دارایی داشته باشد. اگرچه قرار است این صندوق‌ها برای نسل‌های آینده محفوظ باقی بمانند، اما رهبر ایران علی خامنه‌ای می‌تواند به دولت اجازه دهد از آن برداشت کند. در سال ۲۰۱۹، او مجوز برداشت ۱/۵ میلیارد دلار برای افزایش هزینه‌های نظامی و حمایت از فعالیت‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سوریه و عراق را صادر کرد.
همانطور که در نمودار ۱ نشان داده شده است، در نگاه اول صندوق‌های ثروت ایران در موقعیت مناسبی قرار دارند. آن‌ها بیشتر از صندوق‌های از عمان و بحرین بوده و تنها سه یا چهار برابر کوچک‌تر از قطر هستند.
لینک نمودار
با این حال، هدف این صندوق‌ها اطمینان حاصل کردن از امنیت اقتصادی نسل‌های آینده است. بنابراین، قدرت این صندوق‌ها باید به صورت سرانه حساب شود. اگر از مهاجران و کارگران میهمان صرف نظر کنیم، جمهوری اسلامی ایران جمعیتی بسیار بزرگتر نسبت به سایر کشورهای خلیج فارس دارد.
لینک نمودار
نمودار ۲ نشان می‌دهد که سرانه پس‌انداز در صندوق ثروت ایران کافی نیست. این پس انداز کمتر از ۲,۰۰۰ دلار برای هر نفر است. برای مقایسه، صندوق عربستان سعودی ۱۵ برابر بیشتر (۲۵,۰۰۰ دلار برای هر نفر) و صندوق قطر ۸۰۰ برابر بیشتر (۱/۳ میلیون دلار برای هر نفر) فراهم می‌کند.