سهم چند هزار میلیارد تومانی اربعین از بودجه عمومی دولت
تحقیقات پایگاه دادههای باز ایران نشان میدهد که در سال ۱۴۰۱ خورشیدی حداقل ۱,۴۲۰ میلیارد تومان فقط از بودجه عمومی دولت ایران صرف برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین میشود. این رقم ۲ برابر اعتبارات «تامین زیرساخت مسکن»، ۵ برابر اعتبارات «اجرای قانون هوای پاک» و ۷ برابر «یارانه و کمک زیان حمل و نقل برونشهری» است.
نام اربعین به طور مشخص در سه ردیف قانون بودجه ۱۴۰۱ با ارزش بیش از ۱۹۸ میلیارد تومان آمده است. این بودجه با عنوان «تکمیل و توسعه زیرساختهای مراسم اربعین» به سه استان ایلام، کرمانشاه و خوزستان اختصاص پیدا میکند.
اما بودجه اربعین محدود به سه ردیف یاد شده نیست. شواهد و قرائن نشان میدهد که مراسم اربعین سالانه هزاران میلیارد تومان برای دولت و نهادهای مختلف حکومتی هزینه دارد.
لینک نمودار
از سال ۱۳۹۶ که اربعین رسما وارد جدولهای بودجه شده است، بیش از ۸۰۵ میلیارد تومان اعتبارات به قیمت جاری در بخش متفرقه بودجه به طور اختصاصی اختصاص پیدا کرده است.
اگر ارزش تورمی این بودجه را بر اساس تغییرات شاخص بهای کالا و خدمات هر سال به نسبت شاخص مرداد ماه ۱۴۰۱ بسنجیم، به این نتیجه میرسیم که ارزش روز این بودجه طی هفت سال گذشته بیش از ۱,۵۴۰ میلیارد تومان بوده است.
لینک نمودار
اما تامین مالی اربعین از بودجه عمومی دولت، محدود به ردیفهایی نیست که لزوما عنوان «اربعین» در آنها ذکر شده است. به نظر میرسد سالانه مبالغ نامشخصی از محل اعتبارات نهادهای دولتی و حکومتی، بیآنکه در اسناد بودجه و گزارشهای حسابرسی آن اشارهای به اربعین شده باشد، به این مراسم اختصاص پیدا میکند.
تامین مالی از بودجه سپاه
در سال ۱۳۹۷ یک ردیف اختصاصی (با شماره ۱۱۱۳۶۵) با عنوان «طرح اربعین» سپاه به ارزش ۱۴۳ میلیارد تومان وجود داشت. عنوان این ردیف با همین شماره در بودجه سالهای بعد به «طرح شهید اللهداد» تغییر کرده است. مشخص نیست آیا صرفا نام طرح تغییر کرده یا نه، اما آنچه مشخص است در قانون بودجه سال ۱۴۰۰، مبلغ ۵۰۳ میلیارد تومان و در قانون بودجه ۱۴۰۱ رقم ۴۹۸ میلیارد تومان برای این ردیف اعتبار در نظر گرفته شده است.
نمیتوان با اطمینان این ردیف را به حساب اربعین نوشت، اما به نظر میرسد بخش نامشخصی از بودجه سپاه پاسداران که از طریق منابع عمومی بودجه و عمدتا مالیات و نفت تامین میشود به مراسم اربعین اختصاص پیدا میکند.
تامین مالی از بودجه دستگاههای دولتی
تامین مالی اربعین محدود به سپاه و ردیفهای بودجه مشخص نیست، نهادهای دولتی هم در این میان نقش فعالی بر عهده دارند، اگرچه میزان هزینهکرد آنها در این مراسم در بودجه و اسناد حسابرسی منتشر نمیشود.
جستوجوهای پایگاه دادههای باز ایران در میان اخبار و گزارشهای رسانهای ماههای اخیر نشان میدهد سه نهاد دولتی سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای، شرکت ملی نفت و آب و فاضلاب استان خوزستان بر اساس اعلام خود ۱,۲۲۰ میلیارد تومان از منابع خود را امسال برای اربعین مصرف کردهاند.
به جز اینها، سایر وزارتخانهها و نهادهای دولتی نیز نقش فعالی در تامین هزینههای اربعین بر عهده دارند. به عنوان نمونه وزارت ارتباطات و اپراتورهای تلفن همراه، امسال تسهیلات ویژهای از جمله ایستگاه اینترنت رایگان و بستههای رومینگ ارزانقیمت برای زائران اربعین در نظر گرفتهاند. مشخص نیست منبع هزینه این تسهیلات چگونه تامین میشود.
در یک نمونه دیگر، وزارت بهداشت از برپایی هشت بیمارستان صحرایی و تامین امکانات ویژه هفت بالگرد اورژانس، و بیش از ۲۵۰ دستگاه انواع آمبولانس برای زائران خبر داده است. مسئولان وزارت بهداشت برآوردی از هزینه تامین این امکانات ارائه نکردهاند، اما با توجه به سابقه هزینه تامین خدمات درمانی برای زائران اربعین در سالهای گذشته این رقم باید بالغ بر چند ده هزار میلیارد تومان باشد.
رییس پیشین ستاد اربعین در سال ۱۳۹۷ گفته است: «هزینه خدمات درمانی سرپایی وزارت بهداشت و ستاد کل نیروهای درمانی در طول مسیر طی سال قبل (۱۳۹۶) ۲۰ هزار میلیارد تومان بوده است.»
بر اساس محاسبات محاسبهگر هوشمند تورم مرکز آمار ایران ارزش تورمی ۲۰ هزار میلیارد تومان اربعین ۱۳۹۶ معادل بیش از ۹۲ هزار میلیارد تومان در مرداد ۱۴۰۱ است.
تامین مالی از سوی شهرداریها
پایگاه دادههای باز ایران همچنین از طریق جستوجو در منابع خبری بیش از ۵۰ میلیارد تومان اعتبارات رسمی شهرداری تهران و چهار کلانشهر دیگر را برای برگزاری مراسم رصد و ثبت کرده است.
شهرداری تهران سالها است برای برگزاری مراسم اربعین بودجه اختصاصی تعیین میکند. این بودجه البته ردیف مشخصی ندارد و از محل اعتبارات پیشبینینشده موقت هزینه میشود. گفته شده امسال رقم اختصاص یافته که به تایید و تصویب شورای شهر تهران رسیده ۳۰ میلیارد تومان است.
علاوه بر این شهرداری تهران امکانات و تسهیلات دیگری هم برای اربعین ۱۴۰۱ در نظر گرفته است. به طور مشخص شهرداری اعلام کرده امسال ۱۳۰ دستگاه ماشینآلات، ۷۰۰ نیرو و ۲,۵۰۰ پاکبان را (۱,۵۰۰ نفر در مرز و ۱۰۰ نفر در کشور عراق) اعزام میکند. صرف نظر از هزینه ماشینآلات، اگر فرض کنیم هزینه ماموریت هر کدام از ماموران شهرداری ۵ میلیون تومان باشد، بیش از ۱۵ میلیارد تومان دیگر نیز به هزینههای شهرداری برای مراسم اربعین امسال اضافه میشود.
به جز شهرداری تهران، شهرداری مشهد نیز امسال به طور رسمی بودجهای ۱۵ میلیارد تومانی را برای مراسم اربعین تصویب کرده است. اعتباری معادل ۳/۵ میلیارد تومان از بودجه شهرداری کرج، ۲ میلیارد تومان از بودجه شهرداری تبریز و یک میلیارد تومان از بودجه شهرداری زنجان نیز به تصویب شوراهای شهر رسیده است.
تامین مالی اربعین به طور قطعی محدود به این چند شهر نیست. قاعدتا شهرداری سایر شهرهای بزرگ و کوچک نیز مبالغی از بودجه خود را به این مراسم اختصاص میدهند. برآورد دقیق میزان هزینه این تامين بزرگ مالی، به دلیل عدم دسترسی به دادههای مستند شهرداریهای سراسر کشور، غیرممکن است.