چگونه ایران نفوذ خود را در بازارهای جهانی انرژی از دست داد؟
مقایسه داده‌ها در مورد رتبه ایران در بازارهای انرژی نشان می‌دهد جمهوری اسلامی با عملکرد ضعیف خود، علیرغم داشتن ذخایر بزرگ نفت و گاز، موقعیت استراتژیک خود را در صادرات از دست داده است.
ایران چهارمین ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر بزرگ گاز در جهان را دارد. ترکیب این ذخایر، ایران را از نظر ذخایر انرژی در رتبه نخست جهان قرار می‌دهد؛ در موقعیتی بسیار جلوتر از روسیه یا حتی عربستان سعودی. نمودار ۱ این ذخایر انرژی را با استفاده از روش «بشکه‌های معادل نفت» مقایسه می‌کند. این روش حجم گاز را به حجم نفت معادل تبدیل می‌کند.
علیرغم این مزیت استراتژیک، توانایی ایران برای تأثیرگذاری بر قیمت جهانی انرژی به طور نسبی پایین است. دلیل آن را می‌توان ناتوانایی ایران در معرفی خود به عنوان یک صادرکننده قابل اعتماد در بازارهای جهانی دانست. تنها مسیر صادرات گاز ایران به ترکیه نیز با اختلالاتی روبرو بوده است. این اختلالات باعث دعواهای حقوقی بین دو کشور شده است. بعد از حمله روسیه به اوکراین، اتحادیه اروپا به جای ایران، آذربایجان را به عنوان شریک انرژی خود انتخاب کرد.
عملکرد ایران در مقایسه با قطر که ذخایر گاز آن ۲۳ درصد کمتر از ایران است، ضعیف‌تر بوده است . قطر در سال ۲۰۲۱، با صادر کردن ۱۰۶/۸ میلیارد متر مکعب گاز مایع خود را به بزرگترین صادرکننده گاز جهان تبدیل کرد. این مقدار گاز، ۲۰/۷ درصد صادرات کل جهان را در بر می‌گیرد. گاز مایع قطر در کشورهایی مانند امارات، کویت، ژاپن، کره، چین، هند، اتحادیه اروپا و بریتانیا خریدار دارد. این قطر را به یک تامین‌کننده استراتژیک تبدیل کرده است که قدرت تأثیرگذاری جدی بر قیمت جهانی گاز را دارد.
عملکرد ایران در بازار جهانی نفت هم ضعیف است. در سال ۲۰۱۸، وقتی ایالات متحده به طور مجدد نفت ایران را تحریم کرد، ناظران بازار انتظار داشتند که اختلالات ناشی از عرضه باعث افزایش قیمت نفت شود. چنین افزایش قیمتی محقق نشد، و این ضربه‌ای به موقعیت استراتژیک ایران بود. بر اساس گزارش بلومبرگ، در حال حاضر، ایران روزانه ۱/۳ میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کند. این حجم فروش نفت، قابل توجه است، اما بیشتر این نفت با واسطه‌های غیرشفاف و بدون نظارت ارگان‌های تجاری جهانی، به چین فروخته می‌شود.
ایران مدت زیادی در انزوای اقتصادی بوده است. تصمیم‌گیری‌های تجاری ایران در این مدت، به اعتبار صادراتی آن لطمه جدی زده است. در نتیجه، ایران در صحنه جهانی انرژی به حاشیه رانده شده و بر خلاف گذشته، توانایی آن برای تأثیرگذاری بر قیمت‌ها محدود شده است. دو مورد از مهم‌ترین جهش‌های قیمت نفت در ۵۰ سال گذشته را می‌توان مربوط به ایران دانست. نمودار ۲ نشان می‌دهد که چگونه قیمت نفت در سال ۱۹۷۹، در بحبوحه آشفتگی‌های انقلاب اسلامی، ۷۰ درصد و در نتیجه جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰، به طور مجدد حدود ۵۰ درصد افزایش یافت.
این مقاله در اصل به زبان انگلیسی منتشر شده است (لینک مقاله).