بودجه ایران: سهم «راهیان نور» از بودجه کشور تمام دستگاههای اجرایی در خدمت یک برنامه «خودجوش مردمی»
ستاد مرکزی راهیان نور در پایگاه اطلاعرسانی رسمی خود میگوید سالها پیش از آن که پا به عرصه وجود بگذارد، بسیاری به طور «خودجوش» و «پراکنده» در روزهای تعطیل سال به زیارت مناطق عملیاتی دوران جنگ هشت ساله ایران و عراق میرفتند. اما این سفرها در ۱۳۷۶ در پی به راه افتادن «کاروانهای زیارتی و سیاحتی» به یک بخش ثابت برنامههای بسیج دانشجویی تبدیل و منسجمتر شد. سپس با ورود بسیج مساجد این کاروانها رونق تازهای پیدا کردند. نقطه عطف در تاریخ این نهاد، سفر نوروزی ۱۳۷۸ آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی به شلمچه بود که در اسفند همان سال به دستورالعمل ستاد کل نیروهای مسلح ایران انجامید. بر اساس آن، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس ستاد هماهنگی راهیان نور تاسیس شد که بعدها به ستاد مرکزی راهیان نور تغییر نام داد.
به این ترتیب، سفرها به مناطق جنگی و عملیاتی به امری تشکیلاتی بدل شد - سفرهای بحث برانگیزی که به دلیل تصادفهای جادهای به کشته و زخمی شدن شماری از دانشآموزان و دانشجویان منجر شده است.
«راهیان نور» چقدر برای دولت هزینه میتراشد؟
برآورد قطعی بودجه واقعی راهیان نور غیر ممکن است، وابستگی و نزدیکی ستاد مرکزی راهیان نور به نهادهای قدرتمند نظامی - اقتصادی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی ایران، آن را در معرض دسترسی به منابع مالی چشمگیر و البته غیرشفاف قرار داده است اما این امر باعث نمیشود تا راهیان نور از منابع عمومی بودجه دولت بیبهره بماند.
لوایح یا قوانین بودجه سالهای پایانی دهه ۱۳۷۰ در دسترس نیست تا بدانیم ستاد راهیان نور از چه زمانی در ساز و کار مالی دولت صاحب ردیف بودجه مستقلی شده و این بودجه چه قدر بوده است.
بودجه در نظر گرفته شده در سال ۱۳۸۹ برای ستاد راهیان نور، ۷ میلیارد تومان بود. از آنجایی که کارکنان شاغل در ستاد راهیان نور عمدتا کارکنان نهادهای نظامی از قبیل سپاه و بسیج یا کارکنان بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس بوده و هستند، احتمالا بودجههای ستاد راهیان نور بیش از آنکه صرف هزینههای مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان شود، برای تجهیز زیرساختها، هزینههای ساخت محتوای تبلیغی و رسانهای و همچنین برگزاری مراسم و آیینهای خرج شده است.
اما تحول اصلی در ساختار ستاد مرکزی راهیان نور و همچنین شرح وظایف و پروژههای این ستاد، در اسفند ۱۳۹۶ رقم خورد - زمانی که محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به دستگاههای دولتی «سند ملی راهیان نور کشور» را ابلاغ کرد.
این سند تقریبا برای همه نهادهای اجرایی از وزارتخانههای دولت گرفته تا سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مسئولیت و وظایفی زیر نظر رهبر در قبال پروژه راهیان نور و ستاد مرکزی آن در نظر گرفت. بر اساس این سند، ستاد مرکزی راهیان نور ۱۱ قرارگاه در سراسر ایران را شامل میشود. همچنین این ستاد، یک شورای سیاستگذاری متشکل از نماینده تامالااختیار رئیسجمهوری، نمایندگان تامالاختیار وزرا و رؤسای سازمانهای ذیربط کشوری، نیروهای مسلح و فرماندهان قرارگاههای یازدهگانه راهیان نور است.
در دستورالعمل اولیه تشکیل ستاد مذکور، برنامه بازدید از ۲۱ محل برای کاروانهای راهیان نور در نظر گرفته شده بود. همچنین در این سند، شرح وظایفی برای وزارت دفاع، ارتش، سپاه و بسیج و نیروی انتظامی در قبال ستاد مرکزی راهیان نور تعیین شده است.
سایر دستگاههای دولتی و اجرایی نیز دارای وظایفی هستند به طور مثال: وزارت کشور، جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی مسئولیت حمایت و احداث زیرساختهای عمرانی و فرهنگی را به عهده دارند. حمایت و تأمین خدمات آبرسانی، برق رسانی، گازرسانی و احداث جادههای مواصلاتی به یادمانها و مراکز راهیان نور در استانهای مقصد از دیگر وظایفی است که برای این وزارتخانهها بر شمرده شده است.
در این سند همچنین وزارت امور اقتصادی و دارایی علاوه بر حمایت از احداث زیرساختهای عمرانی و فرهنگی، مسئولیت تدوین و ابلاغ سالانه نظام بیمه رایگان زائران و مجریان راهیان نور کشور را نیز عهدهدار است.
تامین انشعاب رایگان گاز یادمانها و مراکز راهیان نور بر اساس درخواست ستاد مرکزی و نگهداری، مرمت و ایمنسازی جادههای منتهی به نقاط مشترک نفتی و یادمانی بر عهده وزارت نفت است.
وزارت نیرو بر اساس درخواست و همکاری با ستاد مرکزی راهیان نور در عبور با فاصله دکلها و کابلهای برق از محدوده سرزمینی یادمانها و نقاط حماسی دفاع مقدس، موظف به تامین انشعاب رایگان آب و برق یادمانها و مراکز راهیان نور است.
و به همین ترتیب بر اساس سند ملی راهیان نور کشور، تمامی وزارتخانهها و دیگر دستگاهها و سازمانهای دولتی و حکومتی وظایف و مسوولیتهایی در قبال ستاد مرکزی راهیان نور و این پروژه بر عهده دارند.
با این حال، به رغم حضور همهجانبه دستگاههای دولتی و حکومتی،در این سند ملی، راهیان نور «جریانی خودجوش، مردمی و بین نسلی با هدف ترویج فرهنگ دفاع مقدس و ارزشهای جهاد، ایثار، مقاومت و شهادت با حضور و بازدید از مناطق عملیاتی و یادمانهای دفاع مقدس» توصیف شده است .
همکاری و وظایف وسیع دستگاههای اجرایی در قبال این برنامه موجب نشده تا ستاد مرکزی راهیان نور کشور، بودجه اختصاصی خود را نداشته باشد.
بودجه ستاد مرکزی راهیان نور
بررسی بودجه این ستاد در دوره ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ نشان میدهد از ابتدا تا انتهای دوره، رشدی ۴۴ درصدی را تجربه کرده است.
لینک جدول
عملکرد بودجه سالانه ستاد مرکزی راهیان نور به طور معمول کمتر از اعتبارات مصوب است. مثلا در سال ۱۳۹۶، عملکرد بودجه ستاد، کمی بیش از ۶۵ درصد بودجه مصوب تعیین شده است.
عملکرد بودجه ستاد مرکزی راهیان نور در سال ۱۳۹۸، فقط ۹/۳ میلیارد تومان بوده که در مقایسه با بودجه ۲۵ میلیارد تومانی مصوب این ستاد، بیانگر تحقق کمی بیش از ۳۷ درصدی بودجه آن سال است.
عملکرد بودجه ستاد راهیان نور در سال ۱۳۹۴، حدود ۱۱/۷ میلیارد تومان بود و در سال ۱۳۹۸ با کاهش ۲۰/۵ درصدی به ۹/۳ میلیارد تومان رسید. عملکرد بودجه این ستاد در سال ۱۳۹۵ نیز در حدود ۱۰/۳ میلیارد تومان بوده است.
لینک جدول
البته صرفنظر از بودجه متمرکز «ستاد مرکزی راهیان نور کشور»، در برخی از سالها دو ردیف بودجه دیگر با موضوع راهیان نور در لوایح و قوانین بودجه پیشبینی شده است. یکی از این ردیفهای بودجه، تحت عنوان «برنامه ساماندهی کاروانهای راهیان نور» در سال ۱۳۹۷ عملکردی در حدود ۳/۶ میلیارد تومان داشت. این ردیف بودجه در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ به ۱۰/۲ میلیارد تومان رسید، اما در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ با رقمی حدود ۵/۲ میلیارد تومان روبرو شد که نسبت به سال ۱۳۹۷ کاهش پیدا کرده بود.
ردیف دیگری در بودجه که مرتبط با پروژه راهیان نور دست کم در سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ اعداد و ارقامی را به خود اختصاص داد، برنامه «ارائه خدمات فرهنگی به کاروان راهیان نور» بود. این برنامه در سال ۱۳۹۷ عملکردی معادل ۲/۵ میلیارد تومان داشت. در قانون بودجه ۱۳۹۸ این برنامه، بودجهای حدود ۴ میلیارد تومان داشت، اما در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ برای ارائه خدمات فرهنگی به کاروان راهیان نور، رقمی در حدود ۳/۴ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود.