آیا قرارداد گاز ایران و ترکیه یک وعده توخالی است؟
مقامات ایران و ترکیه اخیرا اعلام کرده‌اند که قصد افزایش صادرات گاز ایران به ترکیه را دارند. این خبر به دنبال دیدار رجب طیب اردوغان و ابراهیم رئیسی، روسای جمهور دو کشور، اعلام شد. به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران، ایرنا، دو طرف توافق کردند که نه فقط قرارداد گازی خود را برای ۲۵ سال آینده تمدید کنند، بلکه مذاکراتی را برای افزایش حجم صادرات گاز ایران به ترکیه به انجام رساندند.
این در حالیست که قرارداد گازی ایران و ترکیه سابقه‌ای پر فراز و نشیب دارد که شامل موارد متعددی از اختلال و قطعی گاز صادراتی است.
در ژانویه سال ۲۰۲۲ میلادی که ایران زمستانی سرد را تجربه می‌کرد، صادرات گاز به ترکیه توسط طرف ایرانی به دلیل «مشکلات فنی» متوقف شد. اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اختلال در عرضه گاز به دلیل افزایش شدید مصرف داخلی در ماه‌های زمستان، و نبود گاز کافی برای پاسخگویی به این تقاضا بوده است.
اما نرخ تولید گاز در ایران چقدر است؟ چرا ایران نمی‌تواند گاز بیشتری تولید کند تا تقاضای داخلی و تعهدات قراردادی خود با ترکیه را برآورده کند؟ چرا ایران که دومین ذخایر گازی در جهان را دارد انتظارات داخلی و خارجی را برآورده نمی‌کند؟ نرخ ثابت رشد تولید گاز که در نمودار ۱ نشان داده شده است، این تصور را ایجاد می‌کند که همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود.
برای فهم دقیق‌تر، کارشناسان به تغییرات تولید هر سال نسبت به سال قبل، یا نرخ سالانه تغییرات در تولید، نگاه می‌کنند. نمودار ۲ نمایانگر چند روند نگران‌کننده است:
لینک نمودار ۲
۱ - درصد سالانه تولید گاز ایران، به استثنای سال ۲۰۲۰، در حال کاهش است. این رقم از ۸/۵٪ در سال ۲۰۱۶ به ۲/۹٪ در سال ۲۰۲۱ رسیده است.
۲ - درصد پایین افزایش تولید در سال ۲۰۲۱ (۲/۹٪) به طور فزاینده‌ای نگران‌کننده است زیرا این رقم نیمی از میانگین شش سال قبل (۵/۸٪) است.
۳ - طبق گزارش شرکت ملی نفت ایران، سال ۲۰۲۱ شاهد ۱۰/۷٪ افزایش تقاضا برای گاز بوده است. این افزایش به ۱۲٪ در ماه‌های سرد زمستان رسیده است. این رقم تقریبا دو برابر میانگین افزایش تولید گاز در شش سال گذشته است.
بنابراین، علیرغم اظهارات ایران مبنی بر افزایش تولید گاز، این افزایش برای پاسخگویی به الزامات داخلی و صادراتی کافی نیست و در ایران عدم تعادل عرضه و تقاضای گاز وجود دارد.