بنزین در ایران: افزایش مصرف علیرغم رکود اقتصادی

در بیشتر کشورها، مصرف انرژی نشانگر توسعه و رشد اقتصادی است. به این معنا که هر چه مصرف انرژی بیشتر باشد معمولا توسعه اقتصادی نیز بیشتر خواهد بود. ایران اما از این قاعده مستثنی است‌. داده‌های آماری دولت ایران نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر رشد تصاعدی مصرف بنزین در حالی جریان داشته که اقتصاد ایران، ابتدا با رکود و سپس با افول روبرو بوده است. این روند غیرمعمول در مصرف بنزین که باعث آلودگی بیشتر شهرها نیز می‌شود، به این معنی است که ایران نفت کمتری برای صادرات دارد، بدون اینکه هیچ نشانی از رشد اقتصادی یا بهبود معیشت مردم وجود داشته باشد.

برای توضیح بیشتر این مسئله، ابتدا می‌توانیم به مصرف بنزین بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۷ در نمودار شماره ۱ نگاهی بیندازیم. (این آخرین سالی که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران ارقام مربوط به مصرف بنزین را منتشر کرده است)

نمودار شماره ۱ نشان می‌دهد که مصرف بنزین در ایران از ۶۳،۴۹۳ لیتر در روز در سال ۱۳۹۱ به ۸۹،۱۱۵ لیتر در روز در سال ۱۳۹۷ رسیده، یعنی بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است. اگر به رشد اقتصادی در همان دوره نگاه کنیم (نمودار شماره ۲) می‌توان دریافت که سرانه تولید ناخالص داخلی به تومان در همان دوره افزایش یافته است. بنابراین، به ظاهر می‌توان این‌گونه برداشت کرد که افزایش مصرف بنزین با رشد اقتصادی و بهبود معیشت مردم همراه بوده است.

اما وقتی که داده‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی را به دلار آمریکا بررسی می‌کنیم، واقعیت دیگری را می‌بینیم. نمودار شماره ۳، سرانه ناخالص داخلی را به دلار آمریکا نمایش می‌دهد (بر اساس میانگین نرخ سالانه بازار آزاد ارز دلار آمریکا-تومان). این نمودار نشان می‌دهد که سرانه تولید ناخالص داخلی به دلار بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ راکد بوده است و سپس در سال ۱۳۹۷ به شدت کاهش یافته است. این دوره عمدتاً مصادف با ۶ سال نخست ریاست جمهوری روحانی است. 

این تجزیه و تحلیل نشان می‌دهد در این دوره، رشد اقتصادی، در بهترین حالت، راکد بوده است و در سال ۱۳۹۷ با تنزل ناگهانی روبرو شده است. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که چرا مصرف بنزین بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ افزایش یافته در حالی که سرانه تولید ناخالص داخلی (به دلار) ۴۵ درصد کاهش داشته است؟ یکی از دلایل این افزایش مصرف بنزین می‌تواند قاچاق سوخت به کشورهای همسایه باشد که پیش‌تر در مقاله‌ای جداگانه به آن پرداخته‌ایم. مشکل همچنین می‌تواند به این دلیل باشد که دولت ایران روی فناوری‌‌های خودروسازی که باعث کاهش مصرف موتورها می‌شوند سرمایه‌گذاری نکرده است‌. این احتمال وجود دارد که اگر این روند (افزایش مصرف بنزین در حالی که سرانه تولید ناخالص داخلی در واقعیت در حال کاهش است) به همین نحو ادامه یابد می‌تواند برای اقتصاد ایران و آلودگی محیط زیست یک فاجعه بزرگ به همراه داشته باشد.

این مقاله در اصل به زبان انگلیسی منتشر شده است (لینک مقاله).