رفتن مستقیم به محتوا

اقتصاد ایران: شکاف عمیق جغرافیایی در توزیع ثروت

08 شهریور 1400 / 30 اوت 2021

تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، حدود ۵۴ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۹۸ در پنج استان متمرکز بوده است. وضعیتی که گویای تجمیع امکانات و ظرفیت‌های اقتصادی کشور در استان‌های خاصی است.

استان تهران در بین ۳۱ استان با سهم ۲۱/۷ درصد، بیشترین سهم را از تولید ناخالص داخلی داشته است. استان نفت‌خیز اما فقیر و محروم خوزستان که اخیرا شاهد اعتراضات گسترده و خونین مردم بود، در رتبه دوم قرار دارد. 

در این تقسیم‌بندی کلان، استان بوشهر همانند خوزستان به کمک سرمایه‌گذاری‌های نفت و گاز و پتروشیمی در رتبه سوم قرار دارد.

 

لینک نمودار 

 

 

لینک

خوزستان همچنین در قانون بودجه ۱۴۰۰ با بیش از ۴,۸۰۰ میلیارد تومان بالاترین سهم اعتبارات استانی را به خود اختصاص داده‌ است. اختصاص سهم سه درصد نفت به مناطق نفت‌خیز محروم ایران از مهم‌ترین عوامل این صدرنشینی خوزستان است. 

پایین‌ترین بودجه و اعتبارات استانی نصیب استان قم شده‌ که حدود ۶۹۶ میلیارد تومان از بودجه ۱۴۰۰ بودجه و اعتبار داشته است.

 

 

 

لینک

اما برای مقایسه سهم واقعی استان‌ها از بودجه و اعتبارات استانی در بودجه ۱۴۰۰ بهتر آن است تا سرانه بودجه‌های استان را مبنا قرار دهیم، زیرا اضافه کردن عامل جمعیت استان به رقم بودجه‌ استان‌ها این مقایسه را معنادارتر می‌کند.

با در نظر گرفتن جمعیت استانی یا همان سرانه سهم بودجه، خوزستان جایگاه نخست خود را از دست می‌دهد و استان ایلام جایگزین خوزستان در صدر بالاترین سرانه سهم بودجه می‌شود.

پایین‌ترین سرانه از بودجه‌های استانی نیز مربوط به استان تهران می‌شود و استان تهران در کم‌ترین سرانه از بودجه‌ها جایگزین استان قم می‌شود.

اجرای پروژه‌های عمرانی و زیرساختی در استان‌ها و همچنین الزام قانونی توجه به استان‌های محروم و تخصیص ۳ درصد از درآمدهای نفتی به استان‌های نفت‌خیز و اجرای پروژه در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته از جمله عوامل تغییرات بودجه تخصیص یافته به استان‌ها و افزایش سرانه از این سهم است.

 

 

 

لینک نمودار

 

 

 

لینک

اما سهم کلان هر استان در تولید ناخالص داخلی کشور و رقمی که به عنوان بودجه و اعتبارات استانی از دولت دریافت می‌کند، بیانگر وضع معیشتی مردم آن نیست. 

نگاهی دقیق‌تر به سطح درآمد خانوارهای ساکن در استان‌های مختلف این مساله را بهتر روشن می‌کند.

به طور نمونه، خوزستان استانی که دومین اقتصاد بزرگ ایران به شمار می‌رود و در بودجه ۱۴۰۰ بالاترین مبلغ اعتبارات استانی را دریافت کرده است، از بالاترین میزان فقر مطلق و فلاکت رنج می‌برد. بنا بر آمار درآمد و هزینه خانوار سال ۱۳۹۸، متوسط درآمد خانوار در این استان کمتر از متوسط کشور است. 

 

 

 

لینک نمودار

 

 

 

لینک

در واقع ماهیت سهم بالای تولید ناخالص داخلی در استان‌هایی چون بوشهر و اصفهان هم با استان‌ برخورداری چون تهران متفاوت است. 

محاسبات داده‌های حساب‌‌های منطقه‌ای مرکز آمار در سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد سهم بخش «استخراج معدن» (استخراج نفت) از کل محصول ناخالص داخلی خوزستان ۶۹/۷ درصد و سهم  «تامین برق، گاز» از کل محصول ناخالص داخلی استان بوشهر ۵۶/۵ درصد است. 

صنایع سنگین و نفت و گاز هرچند منجر به افزایش سهم بالای استان‌های خوزستان و بوشهر از تولید ناخالص داخلی کل کشور شده، برای مردم این مناطق درآمدی ایجاد نکرده است. داده‌های گزارش هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار در سال ۹۸ نشان از آن دارد که متوسط درآمد خانوار در هر دو استان خوزستان و بوشهر حدود ۱۳ درصد کمتر از میانگین درآمد خانوار کل کشور است. 

سرمایه‌بر بودن این صنایع و نیازمندی واحدهای تولیدی نفت، گاز و پتروشیمی به متخصصان و کارگران ماهر باعث شده تا میزان به‌‌کارگیری کارگران محلی در خوزستان و بوشهر ناچیز باشد و نیروی کار ماهر و مهندسین میانی مورد نیاز از استان‌های دیگر به این مناطق مهاجرت کنند - مساله‌ای که باعث انتقادها و اعتراضات زیادی در این استان‌ها شده است. 

پروژه‌های عمرانی به راه افتاده از محل تخصیص بودجه‌های استانی نیز به اشتغال‌زایی جدی برای مردم محلی منجر نشده است و فرصت‌های شغلی پدید آمده عمدتا در پایین‌ترین سطوح کارگری و ارائه خدمات جانبی به پروژه‌هایی محدود می‌شود که معمولان از نیروی کار مهاجر استفاده می‌کنند. چنانکه گزارش نیروی کار مرکز آمار در سال ۱۳۹۹ نشان از آن دارد که نرخ بیکاری در هر دو استان بوشهر و خوزستان بیش از کل کشور و در استان خوزستان ۴۵درصد بیشتر از  متوسط نرخ بیکاری کل کشور است. 

تنها استان تهران است که به رغم پایین بودن سهم از بودجه سالانه هم بالاترین سهم از تولید ناخالص داخلی و هم بالاترین سطح درآمدی را به خود اختصاص داده است.

شمار فراوان ادارات دولتی و حکومتی و کارمندان شاغل در پایتخت و همچنین سهم بالای کسب و کارهای شخصی در آن می‌تواند در شکل‌گیری این موقعیت خاص برای کل استان موثر باشد. به علاوه، وجود کارخانجات و واحدهای تولیدی و بازرگانی پرشمار در تهران نیز در ایستادن آن بر صدر دو جدول بالاترین سطح درآمدی خانوارها و همچنین سهم از تولید ناخالص داخلی بی‌تاثیر نیست.