سقوط شدید گردشگری در ایران
در میانه اوج گرفتن بحران اجتماعی و اقتصادی، گزارش‌های رسمی از کاهش بی‌سابقه گردشگری داخلی در ایران حکایت دارد. گزارش تازه مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که تعداد سفرهای داخلی در سال ۱۴۰۰ به یک چهارم تعداد سفرهای داخلی انجام شده در فصل بهار سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است.
به نظر می‌رسد همه‌گیری کرونا، مهم‌ترین عامل کاهش سفرهای سال ۱۴۰۰ باشد، اما بررسی روند تغییرات آمار گردشگری در دهه ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که نوسان‌های شدید و تشدید بحران‌های اقتصادی نیز در کاهش و افزایش گردشگری بی‌تاثیر نبوده است.
لینک نمودار و جدول
به طور معمول نیمی از سفرهای انجام شده سفرهای یک روزه بدون اقامت شبانه‌اند. این نسبت در بهار ۱۳۹۱ حدود ۴۴درصد است، به این معنی که از حدود ۷۱ میلیون سفر انجام شده در این فصل حدود ۳۱ میلیون سفر، یک روزه و بدون اقامات شبانه بوده‌اند. در فصل بهار ۱۳۹۸ آمار کل سفر خانوار به حدود ۱۰۲ میلیون سفر می‌رسد که حدود ۵۵ میلیون سفر آن، یعنی ۵۴ درصد، سفر یک روزه است. در شرایط خاص سال ۱۴۰۰ هم از مجموع ۲۵ میلیون سفر انجام شده در طول سال ۱۴ میلیون سفر (۵۸ درصد) سفر یک روزه است.
این آمار نشان از آن دارد که الگوی سفر ایرانی‌ها در یک دهه گذشته به سمت سفرهای یک روزه افزایش پیدا کرده است؛ پدیده‌ای که می‌توان یکی از دلایل آن را تشدید بحران اقتصادی دانست؛ بحرانی که باعث شده نه‌تنها کیفیت و طول مدت سفر ایرانیان تغییر کند، بلکه تجربه سفر خانوار را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
تجربه سفر در خانوار
بر اساس نتایج آمارگیری‌های فصلی مرکز آمار ایران، در یک دهه گذشته، به طور معمول دست‌کم یکی از اعضای ۶۰ تا ۷۰ درصد خانوارهای ایرانی حداقل یک بار سفر در فصل بهار داشته‌اند، اما این نسبت در سال ۱۴۰۰ برعکس می‌شود، به‌گونه‌ای که نسبت خانواده‌های سفر رفته در این سال به ۳۰ درصد کاهش میابد، در عوض درصد خانواده‌های سفر نرفته به حدود ۷۰ درصد می‌رسد.
لینک نمودار
سفرهای خارجی
یکی دیگر از شاخص‌های مورد اشاره در دوره‌های آمارگیری تعداد سفرهای خارجیست. بر اساس نتایج این آمارگیری، تعداد سفرهای خارجی ایرانیان در کل سال ۱۴۰۰ کمتر از ۵۰ هزار سفر است، در حالی که دو سال قبل تنها در فصل بهار ۱۳۹۸ حدود ۵۰۰ هزار نفر و ۱۰ سال پیش‌تر، تنها در فصل بهار ۱۳۹۱ نزدیک یک میلیون نفر به خارج از کشور مسافرت کرده‌اند.
به عبارتی تعداد کل سفرهای خارج انجام شده در کل سال ۱۴۰۰، حدود یک دهم سفرهای فصل بهار دو سال پیش و یک بیستم سفرهای فصل بهار ۱۰ سال قبل است.
کاهش چشمگیر آمار سفر در شرایط اعمال محدودیت‌های کرونایی در اغلب کشورهای جهان، پدیده عجیبی نیست، اما صرف نظر از این به طور کلی آمار سفر خارجی در دهه ۱۳۹۰ روند کاهشی داشته است. به عنوان نمونه تعداد سفرهای خارجی خانوار در آخرین دوره آمارگیری پیش از کرونا، یعنی بهار ۱۳۹۸ کمتر از ۵۰۰ هزار سفر است که حدود نصف آمار بهار ۱۳۹۱ است.
لینک نمودار
انگیزه‌های سفر
بررسی داده‌های ۷ آمارگیری فصلی انجام شده دهه ۱۳۹۰ نشان می‌دهد کمتر از یک سوم سفرها به انگیزه «گردش و تفریح» انجام می‌شود، در عوض دلیل بیش از ۴۰ درصد مسافرت‌ها «دیدار دوستان و آشنایان» است. انگیزه بین ۱۰ تا ۱۴ درصد «درمان» و دلیل بین ۵ تا ۱۰ درصد مسافرت‌ها «زیارت» است.
این نسبت‌ها در سال ۱۴۰۰ به کل متفاوت از سال‌های پیش است. در این دوره سفرهای تفریحی از حدود ۳۰ درصد به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است. سهم مسافرت با انگیزه «دیدار دوستان و آشنایان» تا ۴۵ درصد افزایش یافته و سهم سفرهای زیارتی تا ۳ درصد کم شده است.