شکاف چند میلیون میلیارد تومانی بین آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران
تحقیقات داده‌های باز ایران نشان می‌دهد که دامنه اختلاف آماری بانک مرکزی و مرکز آمار ایران به اوج خود رسیده است. به طوری که در ظرف دو سال گذشته اختلاف بین محاسبه دو مرکز از یک شاخص ثابت، یعنی ارزش جاری تولید ناخالص داخلی، بیش از دو میلیون میلیارد تومان شده است.
در این محاسبات از ارقام ارزش جاری تولید ناخالص داخلی استفاده شده، تا مشکل تفاوت سال‌های پایه یا خطای محاسبه قیمت ثابت بر اساس تورم، روی محاسبات تاثیری نداشته باشد.
لینک نمودار
این اختلاف آماری محدود به محاسبه شاخص تولید ناخالص داخلی نیست. چنانکه در شاخص‌های رشد اقتصادی و تورم نیز اختلاف میان اعداد و ارقام ارائه شده از سوی دو مرجع رسمی آماری در ایران تفاوت چشمگیر و قابل ملاحظه‌ای دارد. در مقاطعی اختلاف نرخ تورم این دو مرجع آماری تا نزدیک ۲۰ واحد درصد رسیده است.
لینک نمودار
مرکز آمار ایران تا زمان انتشار این گزارش (۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲) هنوز آمار تورم اسفند پارسال و نرخ تورم سال ۱۴۰۱ را اعلام نکرده است.
بانک مرکزی و مرکز آمار ایران انتشار اعداد و ارقام مربوط به تعداد دادوستدها و همچنین میانگین قیمت مسکن و اجاره بها در تهران و دیگر مناطق شهری ایران را از آذر و دی ۱۴۰۱ متوقف کرده‌اند و بانک مرکزی پس از سالها توقف انتشار آمار مربوط به تورم، در ابتدای سال ۱۴۰۲ آماری ناقص از تورم سال پیش را منتشر کرد.
این نابسامانی در انتشار آمار اقتصادی انتقاد کارشناسان اقتصادی را به همراه داشته است.
بررسی داده‌های باز ایران نشان می‌دهد اختلاف ارقام مربوط به تورم در گزارش‌های مرکز آمار ایران و بانک مرکزی از سال ۱۳۹۶ در هر سه سطح تورم ماهانه، نقطه به نقطه و میانگین سالانه بیشتر شده است.
این اختلاف آماری در دوره‌هایی تشدید شده که تورم شتاب بیشتری گرفته و در کانال‌های بالاتری در نوسان بوده است.
از آنجا که بانک مرکزی تغییرات سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات را صرفا در مناطق شهری ایران گزارش می‌کند، داده‌های مقایسه شده در نمودارهای سه گانه را از داده‌های نرخ تورم شهری مرکز آمار ایران استخراج کرده‌ایم.
در این نمودارها مشخص است که در قله‌های تورمی تجربه شده در دوره زمانی ۱۳۹۵ تا پایان ۱۴۰۱ شکاف‌های نرخ‌های تورم دو مرکز عمیق‌تر بوده است.
لینک نمودار
اختلافات آماری بانک مرکزی ایران و مرکز آمار محدود به تورم نبود و نیست. برآوردهای دو مرکز از تولید ناخالص داخلی نیز با اختلاف فاحشی روبرو است.
تحقیقات داده‌های باز ایران نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۵ تا ۹ ماهه ۱۴۰۱ در برخی سال‌های اختلاف بین اعداد و ارقام اعلام شده به عنوان ارزش تولید ناخالص داخلی در گزارش بانک مرکزی و مرکز آمار ایران اختلافی در حدود ۳۴ درصد داشته است.
برای بررسی و مقایسه این ارقام از ارزش جاری تولید ناخالص داخلی در هر سال استفاده شده تا مشکل تفاوت در سال‌های پایه برطرف شود.
همان طور که در نمودار مشخص است اختلاف آماری بانک مرکزی و مرکز آمار در برآورد ارزش جاری تولید ناخالص داخلی در سال‌های پس از سال ۱۳۹۶ تشدید شده است.
در دوره زمانی ۱۳۸۵ تا ۹ ماهه ۱۴۰۱، ارقام اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی به عنوان ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران، در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴ با کمترین تفاوت، اختلافی کمتر از ۱۰ درصد داشتند اما این اختلاف آماری در گزارش‌های دو مرکز طی سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ به حدود ۳۴ درصد رسیده است که بیشترین تفاوت آماری در روایت بانک مرکزی و مرکز آمار از تولید ناخالص داخلی در این سال‌هاست.
این اختلاف‌های آماری در تفاوت‌های معنادار عملکرد بخشهای مختلف نیز قالب ردیابی است. این تفاوت‌ها در نهایت باعث می‌شود تا پس از انتشار هر گزارشی از رشد اقتصادی، اختلافات در جزییات عملکرد بخشهای مختلف برجسته شده و صحت و دقت این گزارش‌ها زیر سوال برود.
در گزارش رشد اقتصادی ۹ ماهه ۱۴۰۱ که آخرین گزارش منتشر شده بانک مرکزی و مرکز آمار ایران از تغییرات تولید ناخالص داخلی به حساب می‌آید، اختلاف آماری در جزییات دو گزارش همچنان قابل توجه است.
نرخ رشد اقتصادی ایران در پایان پاییز پارسال بر حسب محاسبات بانک مرکزی ۳/۷ درصد اعلام شده حال آنکه مرکز آمار نرخ رشد ۹ ماهه پارسال را ۳/۳ درصد گزارش کرده است. با این حال تفاوت نرخ رشدها در جزییات و بخشهای مختلف قابل توجه است.
لینک نمودار
به طور مثال در روایت بانک مرکزی از نرخ رشد اقتصادی ایران، بخش کشاورزی در ۹ ماهه پارسال رشدی ۱/۱ درصدی بوده اما عملکرد این بخش در گزارش مرکز آمار ایران همچنان منفی در حد ۴/۳- درصد گزارش شده است، یا نرخ رشد بخش صنعت که در پایان پاییز پارسال در دو گزارش حدود ۳ واحد درصد تفاوت داشت.
عملکرد بخش ساختمان نیز در ارزیابی بانک مرکزی و برآورد مرکز آمار ایران حدود ۳ واحد درصد تفاوت را ثبت کرده است، عملکرد این بخش در گزارش مرکز آمار ایران در ۹ ماهه ۱۴۰۱ منفی و در حدود ۲/۲- درصد برآورد شده حال آنکه در روایت بانک مرکزی، شش دهم درصد ( ۰/۶ درصد) گزارش شده است.
برآورد تولید ناخالص داخلی بر حسب عملکرد بخش‌‌ها متکی به تکمیل پرسشنامه‌ها و نمونه‌های آماری، آمارگیری و آمارهای ثبتی انجام می‌گیرد.
این تفاوت‌های فاحش در محاسبه تولید ناخالص داخلی از سمت هزینه‌ها نیز اختلافات آماری مشابهی دارد که بخشی از این اختلاف ناشی از تفاوت نتایج گردآوری شده در پرسشنا‌مه‌های آماری مربوط به هزینه - درآمد خانوار در محاسبه مصرف نهایی بخش خصوصی است اما حتی هزینه‌هایی همچون مصرف نهایی دولت یا صادرات و واردات که محاسبه آنها متکی بر آمارهای ثبتی است از معضل تفاوت قابل توجه در دو گزارش مرکز آمار و بانک مرکزی در امان نیست.
این اختلاف در محاسبه تغییرات این بخشهای هزینه‌ای نیز چشمگیر است. در گزارش ۹ ماهه ۱۴۰۱ مرکز آمار و بانک مرکزی، نرخ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص از ۱/۲ درصد در روایت مرکز آمار تا ۷/۷ درصد در روایت بانک مرکزی در نوسان است.
مرکز آمار نرخ رشد هزینه مصرف نهایی دولت را ۵ درصد و بانک مرکزی همین متغیر را منفی ۷ دهم (۰/۷- درصد) اعلام کرده است.
اختلاف نرخ رشد تشکیل سرمایه در بخش ماشین آلات در دو گزارش ۱۳/۳ واحد/درصد است. بانک مرکزی تعییر رشد این متغیر را ۱۹/۷ درصد و مرکز آمار آن را ۶/۴ درصد گزارش کرده است.
مخفی کردن آمارها یا توقف انتشار آنها، ارائه نامنظم و فقدان تقویم انتشار آمارها از یک سو و اختلاف‌های معنادار آماری از سوی دیگر، علاوه بر ایجاد ابهام و ارائه تصویر نامعلوم از فضای اقتصاد کلان، ریسک فعالیت اقتصادی را افزایش می‌دهد و در کنار تمام نااطمینانی‌های موجود، خود به عاملی برای بروز عدم قطعیتی جدید تبدیل شده است.
