مصرف مواد مخدر در ایران: از تمایل بالا به گل و علف تا هزینه بیش از یک میلیون تومان در ماه
رسانه‌های ایران هر از گاهی به نقل از مقامات دولتی، اطلاعات نگران‌کننده و حیرت‌انگیزی درباره مصرف مواد مخدر در کشور منتشر می‌کنند. از جمله این که ایرانی‌ها روزانه بیش از ۲ تن مواد مخدر مصرف می‌کنند یا این که حدود ۴ و نیم میلیون نفر در ایران یعنی نزدیک به ۵/۳ درصد جمعیت کشور دچار اعتیاد هستند. این در حالی‌ست که در آمار دیگری تعداد معتادان «رسمی» را دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر و تعداد معتادان «شناسایی نشده» را یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر برآورد می‌کنند.
در این میان، پژوهش‌های گسترده‌تر نشان می‌دهد که پدیده مصرف مواد مخدر در ایران دچار تغییرات عمده‌ای شده است. این تغییرات عبارتند از مصرف تفریحی مواد توسط غیر معتادان، تمایل بیشتر گروههای دیگر نظیر زنان به مواد، گرایش از مواد سنتی نظیر تریاک به سوی مواد جدید و صنعتی مانند شیشه.
با وجود همه این پژوهش‌ها و آمار و ارقام‌های جسته و گریخته و علیرغم آن که مقامات ایرانی می‌گویند که ۴۵ درصد زندانیان به علت «جرم اعتیاد» در زندان هستند، واقعیت این است که اطلاعات ما در خصوص مصرف مواد مخدر در ایران هنوز ناچیز است.
با در نظر داشتن این خلاء، پایگاه داده‌های باز ایران طی یک فراخوان چند پرسش را در این خصوص با آن دسته از ایرانیانی که در فضای مجازی حضور دارند در میان گذاشته است. نتایج به دست آمده می‌تواند گوشه‌ای از وضعیت مصرف مواد مخدر، محرک و توهم‌زا را در ایران عیان کند.
در این نظرخواهی حدود ۶۰ درصد از پاسخگویان گفته‌اند که خود یا یکی از اعضای خانواده آنها از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده کرده‌اند. حدود ۹۰ درصد از مصرف‌کنندگان می‌گویند که این مواد را خیلی راحت یا نسبتا راحت تهیه می‌کنند - موادی که به طور متوسط هر ماه حدود یک میلیون و سیصد هزار تومان برای آنها هزینه داشته است. مصرف گل، علف (ماری‌جوانا) با ۳۷ درصد، تریاک (با ۱۷ درصد)، شیره و حشیش (با ۱۱ درصد) بیشترین و اکستازی با ۲ درصد و ال‌اس‌دی با ۳ درصد کمترین مواد مورد استفاده بوده است.
فراخوان پایگاه داده‌های باز ایران از ۱۲ مهرماه تا ۷ بهمن ۱۴۰۰ در دسترس کاربران بوده است. طی این مدت، ۱,۰۷۴ نفر از کاربران فضای مجازی به پرسش‌های ما پاسخ داده‌اند. ۹۴ درصد از پاسخ‌دهندگان به این فراخوان در مناطق شهری و ۶ درصد باقی در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. پاسخگویان در ۳۱ استان کشور پراکنده بوده‌اند. همان گونه که انتظار می‌رود، بیشترین پاسخ‌دهندگان می‌گویند ساکن تهران هستند. کمترین میزان پاسخگویان ساکن استان‌های زنجان، سمنان و کهگیلویه و بویراحمد بوده‌اند. میانگین سنی پاسخگویان ۳۳ سال بوده است. ۷۵ درصد پاسخگویان مرد و ۲۳ درصد زن بوده‌اند. ۲ درصد دیگر برای اشاره به جنسیت خود از گزینه «سایر» استفاده کرده‌اند.
برای اطلاع از نتایج کلی این پاسخ‌ها گزارش کوتاه زیر را بخوانید و یا نمودارها را ببینید:
میزان استفاده کنندگان از مواد
- حدود یک سوم از پاسخگویان (۳۲ درصد) می‌گویند دست کم یک بار از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده کرده‌اند. در مقابل، دو سوم از پاسخگویان (۶۸ درصد) می‌گویند تا به حال هیچ‌گاه از هیچ‌گونه مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده نکرده‌اند.
- به علاوه ۲۸ درصد از پاسخگویان می‌گویند که دست کم یک نفر دیگر در خانواده درجه یک آنان از مواد مخدر، محرک یا توهم زا استفاده کرده است .
- به این ترتیب می‌توان گفت حدود ۶۰ درصد از پاسخگویان می‌گویند خود یا یکی از اعضای خانواده آنها از مواد مخدر، محرک یا توهم زا استفاده کرده‌اند.
لینک
- مردان بیشتر از زنان مصرف‌کننده مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا بوده‌اند. به عبارت دیگر، در مقابل ۱۷ درصد از زنان که می‌گویند از این مواد استفاده کرده یا می‌کنند، ۳۶ درصد از مردان می‌گویند از این مواد مصرف کرده یا می‌کنند.
لینک
- گروه سنی ۲۰ تا ۴۰ سال بیش از سایر گروههای سنی از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده می‌کرده‌اند. در مقابل گروه سنی زیر بیست سال کمتر از سایر گروههای سنی از این مواد استفاده کرده یا می‌کنند.
لینک
نوع مواد مصرفی
- ۳۷ درصد از کسانی که به نحوی از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده کرده یا می‌کنند، می‌گویند از گل، علف یا ماری‌جوانا استفاده کرده یا می‌کنند. تریاک (با ۱۷ درصد)، شیره و حشیش (با ۱۱ درصد) در ردیف‌های بعدی قرار دارند.
- کمترین مواد مورد استفاده به ترتیب اکستازی (با ۲ درصد)، ال اس دی (با ۳ درصد) و هروئین (با ۴ درصد) بوده است.
لینک
سابقه استفاده از مواد
- بیش از یک سوم (۳۵ درصد) از پاسخگویانی که به نحوی از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده کرده یا می‌کنند، می‌گویند بیش از ۱۰ سال است که از مواد مخدر، محرک و توهم‌زا استفاده می‌کنند.
- در مقابل، حدود یک پنجم (۲۲ درصد) از پاسخگویان می‌گویند کمتر از یک سال است که به مصرف این نوع مواد روی آورده‌اند.
- یک چهارم از پاسخگویان (۲۵ درصد) می‌گویند بین ۱ تا ۵ سال است که از این مواد مصرف می‌کنند و ۱۸ درصد گفته‌اند بین ۵ تا ۱۰ سال است که استفاده از این مواد را شروع کرده‌اند.
لینک
سختی و آسانی دسترسی به مواد
- از هر ۱۰ نفر از کسانی که به نحوی از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده کرده یا می‌کنند، ۹ نفرشان می‌گویند که این مواد را خیلی راحت یا به نسبت راحت تهیه می‌کنند.
- در مقابل، ۸ درصد از پاسخگویان می‌گویند که خیلی سخت و یا به نسبت سخت به مواد مخدر، محرک و توهم‌زا دسترسی دارند.
لینک
میزان هزینه ماهانه مصرف مواد
- پاسخگویانی که به نحوی از مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا استفاده کرده یا می‌کنند، می‌گویند به طور متوسط هر ماه حدود یک میلیون و سیصد هزار تومان برای تهیه مواد مصرفی خود هزینه می‌کنند.
- زنان بیشتر از مردان برای خرید مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا هزینه می‌کنند: زنان به طور متوسط بیش از یک میلیون و سیصد هزارتومان در ماه برای تهیه مواد هزینه می‌کنند و مردان حدود یک میلیون صد هزار تومان.
- گروه سنی بالای شصت سال بیش از سایر گروههای سنی برای خرید مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا هزینه می‌کنند و گروه سنی بین ۲۰ تا ۴۰ سال کمتر از بقیه گروه‌‌ها.
- روستاییان به طور متوسط حدود نیم میلیون تومان بیشتر از شهرنشینان برای خرید مواد مخدر، محرک یا توهم‌زا هزینه می‌کنند.
لینک
* در بخش‌هایی از این گزارش، برای رعایت اختصار به جای مواد مخدر، محرک و توهم‌زا از عبارت «مواد مخدر» استفاده شده است.
مقاله مرتبط: مصرف مشروب در ایران: «اکثرا یا دست ساز می‌خرند یا خود درست می‌کنند