نفت ایران: ثروت اندوزی واسطه‌های حکومت همزمان با گسترش فقر در کشور
جمهوری اسلامی سالهاست است که سنت دیرینه ایران که صادرات متمرکز و بدون واسطه نفت و گاز خود را شکسته است. این سنت ابتدا در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد (۱۳۸۴-۱۳۹۲) مختل شد - زمانی که در پی تشدید تحریم‌های بین‌المللی، جمهوری اسلامی به افرادی مانند بابک زنجانی روی آورد.
اما کسب و کار سودآور زنجانی پس از اعمال تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه وی به پایان رسید. زنجانی پس از پایان دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد، به اتهام فساد مالی و اختلاس کلان بازداشت و متعاقبا به اعدام محکوم شد - حکمی که هیچگاه اجرا نشد.
در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و همزمان با بازگشت تحریم‌های آمریکا، دولت حسن روحانی به شگردهای دوران احمدی نژاد یعنی انتقال نفت و پول خود از طریق واسطه‌ها و شرکت‌های صوری متوسل شد. اما این بار به نظر می رسد ایران فقط به یک نفر تکیه نکرده، بلکه به واسطه هایی که گمان می رود با سپاه پاسداران در ارتباط هستند، روی آورده است.
آمار فروش نفت ایران به طور کلی محرمانه است.
اما بنا بر گزارش‌ها، ایران بخش عمده نفت خود را از طریق واسطه‌های خود و به نام نفت کشورهای دیگر و عمدتا به چین می فروشد.
با این حال با وجود سیر صعودی قیمت جهانی نفت و افزایش صادرات ایران به ۶۵۰ هزار بشکه در روز، اخیرا اعلام شد که دولت ایران در پنج ماهه اول سال ۱۴۰۰ به جای دریافت ۱۵۰ هزار میلیارد تومان از محل صدور نفت، فقط ۲۳ هزار میلیارد تومان کسب کرده - به عبارت دیگر، ۸ درصد درآمد پنج ماهه اول و ۳ درصد درآمد کل سال از این محل وصول شده است.
علت این مساله را می توان در نحوه معاملات نفتی ایران جستجو کرد که طی آن برای دور زدن تحریم ها، ایران نه تنها تخفیف‌های ویژه‌ای به واسطه‌ها می‌دهد بلکه ناچار است به جای ارز از واسطه‌های یاد شده کالا دریافت کند.
برخی متخصصان حوزه نفت و گاز برآورد می‌کنند که ایران به ازای هر بشکه نفت، حداقل پنج دلار به واسطه‌هایش پرداخت می‌کند - به عبارت دیگر نزدیک به ۱۰ میلیون دلار از هر محموله نفتی (معادل یک نفتکش که حامل ۲ میلیون بشکه است) از ایران به این واسطه‌ها می‌رسد.
گمان می رود که در این معاملات عمدتا پایاپای، ایران بخشی از پول خود را به شکل کالاها دریافت می‌کند - که این خود می تواند سود کلان دیگری را عاید این واسطه‌ها کند.
نمودار ۱ نشان می‌دهد که نفت خام ایران، بر اساس قیمت نفت خام سبک، در ۱۰ ماهه اول سال ۱۴۰۰ به طور متوسط ۶۵ درصد بیشتر از سال ۱۳۹۹ قیمت داشته است.
از طرف دیگر، نمودار ۲، قیمت نفت خام ایران را در آبان ۱۳۹۹ با آبان ۱۴۰۰ مقایسه می‌کند و نشان می‌دهد قیمت نفت خام ایران ۲۰۸ درصد رشد کرده و یا به عبارت دیگر از دو برابر بیشتر شده است.
همزمان با افزایش درآمد واسطه‌های نفتی ایران، بانک ملی ایران در آستانه ورشکستگی قرار گرفته و نابرابری اقتصادی در سراسر کشور رکورد جدیدی را شکسته است. ساکنان استان نفت خیز خوزستان، که دومین استان بزرگ ایران از لحاظ اقتصادی است، همچنان با یکی از بالاترین نرخ‌های فلاکت و فقر مطلق دست و پنجه نرم می‌کنند، و سودی از افزایش قیمت نفت نمی‌برند.
این مقاله در اصل به زبان انگلیسی منتشر شده است (لینک مقاله).