مهاجرت ایرانیان به خارج
در نظرخواهی تازه داده‌های باز ایران به موضوع مهاجرت ایرانیان به خارج پرداخته‌ایم. در این فراخوان داده، ۹۳ درصد از پاسخگویان می‌گویند که تا به حال به طور جدی به مهاجرت از کشور فکر کرده‌اند. حدود نیمی از این تعداد می‌گویند که برای مهاجرت خود به اقدامی عملی دست زده‌اند. افراد با تحصیلات دانشگاهی بیش از کسانی که تحصیلات دانشگاهی ندارند، می‌گویند برای مهاجرت اقدام کرده‌اند. بیش از نیمی از پاسخگویان در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ به فکر مهاجرت افتادهاند. بیشترین افرادی که به مهاجرت فکر کرده‌اند، بین سنین ۲۹ تا ۳۰ سالگی هستند.
موضوع مهاجرت ایرانیان همواره تحت عنوان «فرار مغزها» به موضوع بحث و گفت‌گوهای عمومی تبدیل شده بود. اما این موضوع در سال‌های اخیر از سطح فرار مغزها، یعنی مهاجرت نیروهای متخصص، در گذشته و به مهاجرت‌های وسیع‌تری منجر شده است. سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱ اینگونه می‌گوید: «مهاجرت را می‌توان رو به رشدترین پدیده اجتماعی ایران در دو سال گذشته برشمرد. روند نزولی امیدواری اجتماعی، بی‌ثباتی اقتصادی و کاهش آزادی‌های اساسی، چون اینترنت آزاد در کنار وضعیت وخیم سایر عوامل مثل عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی باعث آزاد شدن فنر فشرده مهاجرت و به نوعی شکل‌گیری پدیده مهاجرت عام و توده‌وار در ایران شده است.»
همین گزارش با استفاده از آخرین داده‌های موجود از منابع سازمان‌های بین‌المللی یا از سرشماری‌های جمعیتی منتشر شده در مراکز آماری کشورهای مقصد، جمعیت ایرانیان (افراد متولد ایران) در بیست کشور با بیشترین جمعیت ایرانی در جهان، را در حدود دو میلیون نفر تخمین‌زده است. این در حالی است که در روایت‌های شفاهی، جمعیت ایرانیان خارج از کشور بین ۴ تا ۸ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
در نبود اطلاعات قابل ملاحظه در این مورد، پایگاه داده‌های باز ایران طی یک فراخوان از کاربران فضای مجازی خواسته است اطلاعات و تجربیات خود را در این باره با دیگران به اشتراک بگذارند. فراخوان برای شرکت در این پیمایش آنلاین از ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ تا ۸ فروردین ۱۴۰۲ برای مدت دو هفته در دسترس کاربران بوده است. در این مدت، ۱۵۶۷ نفر از کاربران فضای مجازی در این فراخوان مشارکت کرده و به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داده‌اند. ۷۲ درصد از پاسخگویان مرد و ۲۷ درصد زن بوده‌اند. حدود ۱ درصد از پاسخگویان جنسیتی دیگر را برای خود برگزیده‌اند. ۹۷ درصد از پاسخ‌دهندگان به این فراخوان در مناطق شهری و ۳ درصد باقی در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. پاسخگویان در ۳۱ استان کشور پراکنده بوده‌اند. چنان که انتظار می‌رود، بیشترین پاسخ‌دهندگان می‌گویند ساکن تهران هستند. کمترین میزان پاسخگویان ساکن استان خراسان جنوبی و کهگیلویه و بویراحمد بوده‌اند. میانگین سنی پاسخگویان ۳۴ سال بوده است. ۴۴ درصد از پاسخگویان تحصیلاتی کمتر از کارشناسی داشته‌اند و ۵۶ درصد بیش از کارشناسی. همچنین، ۴۲ درصد از پاسخگویان مجرد و ۴۹ درصد متاهل بوده و دیگران در گذشته دارای همسر بوده‌اند. ۳۴ درصد از پاسخگویان شغل دائمی داشته و ۴۶ درصد در وضعیت شغلی قراردادی و موقتی بوده‌اند. ۱۴ درصد پاسخگویان نیز بازنشسته یا بیکار و ۶ درصد در حال تحصیل بوده‌اند.
برای اطلاع از نتایج کلی این پاسخ‌ها کافی است گزارش کوتاه زیر را بخوانید و یا نمودارها را ببینید:
فکر کردن به مهاجرت
- ۹۳ درصد از پاسخگویان می‌گویند تا به حال به صورت جدی به مهاجرت از کشور فکر کرده‌اند.
- ساکنان مناطق روستایی کمتر از شهرنشینان به مهاجرت از ایران فکر کرده‌اند.
زمان فکر کردن به مهاجرت
- کمی بیش از نیمی از پاسخگویان می‌گویند در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ برای اولین بار به فکر مهاجرت افتادهاند.
- از هر ۱۰ نفر ۴ نفرشان می‌گویند در فاصله ۱۳۹۸ تا کنون برای اولین بار به مهاجرت فکر کرده‌اند.
- به طور کلی ۹۰ درصد از پاسخگویان می‌گویند از سال ۱۳۸۸ به بعد برای اولین بار به فکر مهاجرت از کشور افتادهاند.
- بیشترین میزان پاسخگویان (۱۰ درصد) می‌گویند اولین بار در سال ۱۳۹۸ به این فکر افتادهاند که از کشور خارج شوند.
- افراد مجرد بیشتر از ۱۳۸۸ به بعد به فکر مهاجرت افتادهاند و افراد متاهل بیشتر بعد از ۱۳۹۸. اما افراد پیشتر متاهل (جدا شده/طلاق گرفته/همسر از دست داده) بیشتر پیش از ۱۳۸۸ به این فکر افتادهاند.
- افراد دارای مشاغل قراردادی/موقت بیشتر از ۱۳۸۸ به بعد به فکر مهاجرت افتادهاند و افراد شاغل به تحصیل بیشتر از سال ۱۳۹۸. اما افراد با شغل دائمی و یا بیکار و بازنشسته، بیشتر پیش از ۱۳۸۸ در فکر مهاجرت بوده‌اند.
سن فکر کردن به مهاجرت
- نزدیک به نیمی از پاسخگویان می‌گویند بین سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی برای اولین بار به فکر مهاجرت افتادهاند.
- از هر ۴ نفر حدود یک نفر گفته است در سن کمتر از ۲۰ سالگی برای اولین بار چنین فکری در سرشان افتاده است.
- مردان برای اولین بار در سنین پایین‌تری نسبت به زنان به فکر مهاجرت افتادهاند و برعکس.
- افراد دارای تحصیلات دانشگاهی برای اولین بار در سنین بالاتری نسبت به افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی به فکر مهاجرت از کشور افتادهاند.
- افراد متاهل یا پیشتر متاهل (جدا شده/طلاق گرفته/همسر از دست داده) برای اولین بار در سنین بالاتری به فکر مهاجرت از کشور افتادهاند تا افراد مجرد.
- افراد دارای شغل دائمی برای اولین بار در سنین بالاتری به فکر مهاجرت از کشور افتادهاند، اما افراد دارای مشاغل قراردادی و موقت در سنین میانه (بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی).
اقدامات عملی برای مهاجرت
- با وجود آن که ۹۳ درصد از پاسخگویان می‌گویند زمانی در زندگی خود به مهاجرت فکر کرده‌اند، اما تنها حدود ۵۵ درصدشان گفته‌اند برای این فکر دست به اقدام عملی زده‌اند.
- افراد با تحصیلات دانشگاهی بیش از افراد بدون تحصیلات دانشگاهی می‌گویند برای مهاجرت دست به اقدام عملی زده‌اند.
لینک نمودار
احتمال اقدام برای مهاجرت در آینده
- حدود ۶۰ درصد از پاسخگویان می‌گویند به احتمال بیش از ۵۰ درصد در آینده نه چندان دور به یک کشور خارجی مهاجرت خواهند کرد.
- ۲۷ درصد از پاسخگویان می‌گویند به احتمال بیش از ۹۰ درصد در آینده نه چندان دور، به یک کشور دیگر مهاجرت خواهند کرد.
- احتمال اقدام به مهاجرت در میان افراد دارای تحصیلات دانشگاهی بیش از افراد بدون تحصیلات دانشگاهی است.
- احتمال اقدام به مهاجرت در میان افراد مشغول به تحصیل (دانشجو و دانش آموز) بیش از افراد بدون شاغل، بیکار و بازنشسته است.
مهاجرت خانواده و دوستان
- ۹۳ درصد از پاسخگویان می‌گویند یکی از اعضای خانواده یا دوستان‌شان را می‌شناسند که به خارج مهاجرت کرده است.